برگزاری جلسه دفاع از رساله دکتری و سه جلسه دفاعیه پایان نامه در دانشگاه قرآن و حدیث

به گزارش پایگاه حدیث نت، در اولین جلسه «سيد ابوالقاسم حسيني‌(ژرفا)» از رساله دکتری خود با عنوان بررسي انواع قصه‌هاي قرآن (با تکيه بر بازشناسي جنبه‌هاي واقع‌نما، نمادين، اسطوره‌اي) دفاع نمود.
این جلسه با حضوراستاد راهنما حجت الاسلام والمسلمین کاظم قاضي‌زاده، استادان مشاور حجت الاسلام والمسلمین محمدعلي مهدوي‌راد و محمدباقر سعيدي‌روشن و اساتید دارو حجج الاسلام والمسلمین علی رضا قائمی نیا، ابوالفضل ساجدی و بهاءالدین اسکندری روز یکشنبه 15 دیماه برگزار شد.
در چکیده رساله آمده است: قصه انتخابي است خاص از يک يا چند شخصيت، رويداد، محيط، و فکر که با زبان گفت‌و‌گو يا روايت و يا هر دو بر مبناي ساختار هندسي منظم ميان همه اجزا شکل مي‌گيرد و ميان عناصر آن، پيوندي دقيق و برگرفته از اسلوب‌هاي متناسب با هر پيوند وجود دارد. قصه در قرآن، مسيري براي بيان مقاصد و اغراض تربيتي است. داستان‌هاي قرآن را مي‏توان در رديف داستان‌هاي واقعي تاريخي به حساب آورد، بي آن که از منبع تخيل تغذيه کنند.
دو رويکرد در باب انواع قصه‌هاي قرآن به چشم مي‌خورد: رويکرد واقع‌نما؛ رويکرد ابرازگرا. رويکرد ابرازگرا، خود، به دو دسته اصلي تقسيم مي‌شود: رويکرد نمادين(تمثيلي/ رمزي/ سمبوليک)؛ رويکرد اسطوره‌اي. براي اثبات واقع‌نمايي گزاره‌هاي ديني از جمله گزاره‌هاي غيرقرآني که گزارش‌هاي قصص قرآن نيز از آن زمره است، مي‌توان دو دسته دليل کلي اقامه نمود: ادلّه برون‏نصي؛ ادلّه درون‌نصي. برخي شواهد قرآني بيان‌گر واقع‏نمايي کلّ گزاره‏هاي قرآني، شماري بيان‌گر واقع‏نمايي داستان‏هاي قرآني، بعضي بيان‌گر واقع‏نمايي احکام، و پاره‏اي حاکي از واقع‌نمايي گزاره‌هاي عقايدي است.
نماد عبارت است از: نشانه، علامت، مظهر، هر نشانه قراردادي اختصاصي، شيء يا موجودي که معرف موجودي مجرد و اسم معني است. عناصر معنايي زبان نمادين عبارتند از: فقدان حقيقت؛ حکايت از زبان غير ذوي العقول؛ نشانه‌گرايي. نماد و سمبول و تمثيل و رمز، همگي از يک گوهر معنايي حکايت مي‌کنند. تمثيل از ريشه مثل است و مثل به معناي شبيه و نظير. تمثيل به معناي تشبيه کردن چيزي به چيز ديگر است. در قصص تمثيلي، صدق را از دو جهت بررسي مي‏کنند: يکي صدق تحققي، يعني اشخاص قصه غيرمعين بوده و در واقع تاريخ وجودي نداشته‏اند؛ اما وجود امثال آن‌ها در واقع حيات ممکن است. ديگر، صدق فني، يعني تصويرگري اشخاص در قالب کلمات و گفت‌و‌گوها، به گونه‏اي که از مشاعر و احساسات و تفکرات آن‌ها نقل دقيقي ارائه دهد.
در بررسي نمادگرايي قصص قرآن دو لبه وجود دارد: لبه افراط آن است که يکسره زبان قرآن را حيرت‌افکن و سرشار از رمز بدانيم و لبه تفريط آن است که نماد و تمثيل را که مستلزم هيچ گونه خيال‌پردازي در قرآن نيست، تماما نفي کنيم و جنبه‌هاي هدايتگرانه کلام خدا را که گاه با همين نمادپردازي گره خورده، به يک سو نهيم و از آن چشم بپوشيم.
اسطوره عبارت‏است از: افسانه‏هاي پوچ و خرافي که هيچ گونه پايه و اساسي ندارد، اما آن‏چنان آراسته شده که انسان آن را واقعي مي‏پندارد. در رويکرد اسطوره‌‌گرا، گزاره‌هاي ديني و قصه‌هاي قرآن حاکي از اسطوره‌هايي تلقّي مي‌شوند که هيچ بهره‌اي از واقعيت ندارند و در نتيجه معرفت‌بخش نيستند. بنا بر اين، نگاه به آن‌ها نبايد همچون نگاه به داستان‌ها و رويدادهاي واقعي تاريخي باشد.
واژه اساطير در نُه جاي قرآن به کار رفته است. با بررسي اين نه آيه، روشن مي‌شود که واژه اساطير از سوي مشرکان مکه به عنوان حربه‏اي بر ضد پيامبر، براي رد دعوت آن حضرت به کار مي‌رفته است. دکتر محمّد احمد خلف اللّه، از پيشگامان نظريه راه‌يابي اسطوره در قصه‌هاي قرآن، ادعا مي‌کند: تمام‌ آيه‌هاي ياد شده مکّي است؛ گويندگان اتهام ياد شده غالباً منکر قيامت بوده‌اند؛ آن‌ها اعتقاد راسخ و قطعي به اساطيري بودن قرآن داشته‌اند؛ در هيچ يک از ‌موارد اتهامي، قرآن وجود اساطير را در خود نفي نکرده و حتي در يک مورد قرآن اصرار دارد که اساطير نه ساخته پيامبر، بلکه فرستاده از سوي خداوند است. در اين ديدگاه، قرآن قصه‌هايي را نقل مي‌کند و براي پيامبري و حقانيت پيامبر شاهد مي‌آورد که اهل کتاب به عنوان تاريخ باور داشته‌اند؛ نه آن چه را که تاريخ واقعي است. به همين دليل نمي‌توان بر پيامبر و قرآن اعتراض کرد که اين قصه‌ها اشتباه‌هاي تاريخي است. آن جا که قرآن در مقام تربيت و پند و عبرت و هدايت و ارشاد است، لازم نيست تاريخ درست را روايت کند. اين که قرآن به همان داستان‌هاي مشهور و رايج بسنده کند، شيوه‌اي است که نقد ادبي و بلاغت عربي آن را درست مي‌شمارد.
در ارزيابي اين نگرش بايد گفت: اين سخن هنگامي صحيح است که مخاطب قرآن، گروه خاصي بوده باشند. همچنين اين ديدگاه بر اين ادعا استوار است که در قرآن مواردي با واقعيت تاريخي سازگار نيست. اما با پژوهش‌هاي دقيق مي‌توان شبهه ناسازگاري گزارش‌هاي قرآن با تاريخ را يکسره پاسخ داد. نيز اتهام دشمنان قرآن در باره اسطوره بودن آيه‌هاي آن، دليل بر صدق اين اتهام نيست. از همه مهم‌تر، اين ادعا که قرآن اتهام اسطوره را از خود نفي نکرده است، بسيار شگفت مي‌نمايد؛ زيرا صدر و ذيل آيه‌هاي ياد شده، بر نفي اين تهمت دلالت دارد. گذشته از اين‌ها، خود مشرکان هم اعتقاد مسلّم و خدشه‏ناپذير به افسانه ‏بودن قصه‏هاي قرآن نداشته‌اند تا بتوان سخن آنان را دستاويزي براي اصل اين ادعا دانست.
گفتنی است، این رساله پس از بررسی هیئت داوران، با امتیازعالی و نمره 19 پذیرفته شد.
در اولین جلسه دفاع از پایان نامه، «سید جعفر حسینی» دانشجوی كارشناسـی ارشــد رشته علوم حدیث، گرایش كلام و عقاید 25 دیماه از پایان نامه خود با عنوان «بررسی نظریه های همراهی روح با بدن پس از مرگ بر پایه ی آیات و روایات» دفاع کرد.
استاد راهنمای پایان نامه حجت الاسلام والمسلمين رسول رضوی، استاد مشاور، حجت الاسلام والمسلمين احمد غلامعلی معرفی شدند.
در چکیده این پایان نامه آمده است: بررسی نظریه¬های همراهی روح با بدن نشان می دهد که به دلیل به تأویل رفتن متون دینی از ناحیه صاحبان این نظریه ها همگی نمی¬توانند صحیح باشند. ما در این نوشتار کوشیده¬ایم از تأویل در متون دینی بپرهیزیم و نظریه منطبق با آیات و روایات را نظریه همراهی روح با بدن مثالی در برزخ و همراهی روح با بدن عنصری پس از آن را نظریه نزدیک به واقع معرفی کنیم چرا که نظریه¬ی مذکور موید به ظواهر دینی است در حالی که سایر نظریات تلقی نادرستی از متون دینی دارند، از مباحث جدیدی که بررسی شده عدم ابتناء قائل شدن به بدن مثالی به مسئله تجرد نفس است ،تاکنون اعتقاد براین بوده است که قائلان به تجرد نفس ،وجود بدن مثالی را لازمه تجرد می دانستند و قائلین به عدم تجرد نفس متلزم به بدن مثالی نبوده¬اند، اما در این نوشتار تلازم بین قول به تجرد و قول به بدن مثالی در برزخ انکار شده است و اثبات گردیده با اینکه متون دینی حاکی از عدم تجرد نفس است ،اما همراهی با بدن مثالی در برزخ موَید به تصریحات و ظواهر متون دینی است لذا انسان در همه¬ی مراحل دنیا و برزخ و پس از آن موجودی دو ساحتی است و در هیچ مرحله ای نفس بطور مستقل حیات ندارد و در هر نشئه¬ای همراه بدن می باشد، یعنی در نشئه¬ی دنیا و قیامت همراه با بدن عنصری و در نشئه قیامت صغری همراه بدن مثالی می¬باشد البته هستند انسان هایی که در برزخ بدلیل عدم همراهی روح با بدن درکی نسبت به مسئله برزخ ندارند و به تعبیر روایات یلهی عنهم هستند و خاطرنشان کرده¬ایم که درک در هر مرحله¬ای از مراحل حیات وابسته به همراهی روح با بدن می باشد و در این بین فرقی بین قائل شدن به تجرد نفس و عدم آن وجود ندارد و وجود بدن به¬عنوان ابزار ادراک در همه ی مراحل سه گانه ضروری است و اثبات نموده ایم که معاد جسمانی مدنظر شرع در همراهی روح با بدن در هر سه نشئه دنیا و آخرت و برزخ می¬باشد و همچنین با رد تلازم بین عنصری بودن و زوال، به شبهات وارد بر همراهی روح با بدن عنصری در قیامت نیز پاسخ گفته¬ایم و در مجموع نظریه همراهی روح با بدن مثالی در برزخ و همراهی روح با بدن عنصری در قیامت را منطبق قرآن و حدیث معرفی کرده ایم.
گفتنی است، این پایان نامه پس از بررسی هیات داوران با داوری استاد مهدی ذاکری دفاع شد و با امتیاز خیلی خوب و نمره 5/18 مورد قبول واقع گردید.
در دومین جلسه دفاعیه، زینب فیاضی دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم حدیث گرایش تفسیر اثری، پایان نامه خود را با عنوان « گونه شناسی روایات تفسیری معلی بن محمد با تاکید بر روایات قرآن شناختی» با راهنمایی سید علیرضا حسینی و استاد مشاور حجت الاسلام و المسلمین مهدی غلامعلی ارائه کرد.
در چکیده این پایان نامه آمده است: یکی از قرائن ناپیوسته برای فهم آیات قرآن کریم، روایاتی است که در توضیح و تبیین آیات از پیامبر گرامی اسلام و امامان معصوم رسیده است. بررسی روایات منقول از معصومین خواه بلحاظ معصومی خاص، خواه بلحاظ راوی خاص تلاشی است در جهت شناخت عصر صدور روایت، نیازهای مردم در آن دوره و نیز شیوۀ معصوم(علیه السلام) در بیان آموزه های دینی.
احادیث موجود در جوامع حدیثی، نماینگر نگرش امامان و صحابه ایشان به مولفه های دانش تفسیر قرآن می باشد که بایستی بدون هیچ پیش فرضی مورد بازشناسی و تحلیل قرار گرفته تا نظریه تفسیری اصیل اهل بیت خودنمایی کند؛ این نظریه ناب، معیاری خواهد بود برای راستی آزمایی دیگر نحله های تفسیری. روشن است که انتقال این احادیث از امامان به نسل های بعدی توسط روایان متعدد و مختلفی انجام شده است از این رو راویان شیعی نقش تاریخی و فرهنگی مهمی در فرآیند انتقال تراث قرآنی ائمه ایفا کرده اند.
در این پژوهش علاوه بر بازشناسی و تحلیل روایات قرآن شناختی معلی بن محمد البصری به منظور دست یابی به نظریه تفسیری اهل بیت، بدنبال بازشناسی شخصیت رجالی این راوی جلیل القدر هستیم چرا که با بررسی کتب رجالی خواهیم دید معلی بن محمد در نظر رجالیون متقدم فردی ضعیف خوانده شده و این تلقی به ضعف راوی، سبب کنار گذاشتن احادیثی است که در آن ها معارف ناب شیعی بیان شده است. در ابتدا ادله ای چند در وثاقت معلی بیان می کنیم و در نهایت با بررسی صحت منقولات وی مدعای خویش را به اثبات می رسانیم.
در مرحلۀ بعدی روایات تفسیری رسیده از ایشان جمع آوری و گونه شناسی شده است سپس ذیل هر روایت آموزۀ قرآنی آن بیان شده و در انتها تعداد روایات ذیل هرگونه و حجم روایات از معصومین (علیهم السلام) بیان گردیده است. گونه های روایات تفسیری شناخته شده در این پژوهش شامل: ایضاح مفهومی، بیان مصداق، استناد به آیه، شان نزول، بیان لایه های معنایی، پاسخگویی با قرآن و ایضاح لفظی است. محور اصلی آموزه های قرآنی بیان ولایت امیرالمومنین و ائمۀ اطهار است.
در فصل بعدی آسیب های سندی روایات مورد بررسی قرار گرفته است چرا که آسیب متنی خاصی در محتوای روایات جمع آوری شده دیده نشده است. آسیب های سندی شناخته شده در این بخش شامل: رفع، ارسال، تصحیف و تحریف و نقل روایت از روایان ضعیف و بعضا مجهول می باشد. پس از شناسایی آسیب های سندی تلاش شده تا راهکارهایی برای برون رفت از این آسیب ها و نمایاندن اتقان محتوای روایات نقل شده صورت گیرد که از جملۀ این راهکارها می توان به یافتن طرق دیگر روایات ضعیف، یافتن احادیث مشابه و بررسی مصادر روایات اشاره کرده در انتها نیز نموداری از تعداد روایات ضعیف و روایات برون رفته از آسیب ترسیم شده است.
این پایان نامه 9 دیماه سال جاری با حضور استادان راهنما و مشاور و با داوری استاد علی راد، با امتیاز خوب و با نمره 17.5 قبول شد.
در جلسه سوم دانشجو « فاطمه حسن ازناوی»، دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم حدیث
گرایش تفسیر اثری از پایان نامه خود با عنوان «سبک شناخت إقبال الأعمال»، دفاع کرد.
این جلسه با حضور استاد راهنما حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدعلی مهدوی‌راد و استاد مشاورحجت الاسلام و المسلمین مهدی غلامعلی و با داوری استاد احمد غلامعلی روز یکشنبه 15 دیماه برگزار شد.
در چکیده پایان نامه آمده است: کتابت درباره‌ی دعا بخش بسیار مهمی از میراث مکتوب تمدن اسلامی بویژه شیعه را تشکیل می‌دهد. در این میان رضی الدین أبوالقاسم سید علی بن موسی شهره‌ به سید بن طاووس با نگاشتن کتاب‌های بسیاری درباره‌ی دعا و گزارش نیایش‌های معصومان، جایگاهی بلند دارد؛ و در میان آثار وی إقبال الأعمال از مکانتی رفیع برخوردار است. ابن طاووس این کتاب را رقم زده است تا دعاها و اعمالی را که مؤمنان باید در گذرگاه زمان به آن‌ها اشتغال داشته باشند، گزارش کند. مؤلف نیایش‌های مرتبط با ماه رمضان را نیاورده است، چون پیشتر در اثری مستقل به آن‌ها پرداخته بود. دعاها به نقل از معصومان است، اما گاه نیایش بدون نسبت به معصومان نیز آمده است. سید بن طاووس دعاها را گاه با سند کامل و دیگرگاه ناقص و مواردی بدون سند گزارش کرده است. اقبال آکنده است از فواید و نکات تاریخی، رجالی، معرفتی و ..‌. که دستیابی به این آگاهی‌ها بسیار مهم است.
این پژوهش افزون بر گزارش کوتاهی از زندگانی مؤلف و نگاهی کوتاه به دعا و جایگاه آن در معارف اسلامی، ساختار کتاب را به دقت گزارش کرده است. نسخه‌های اقبال معرفی گشته و آثار و کتاب‌هایی که ابن طاووس، ادعیه و آگاهی‌های جنبی را با استناد به آن‌ها گزارش کرده و در متنِ کتاب از آن ‌ها یاد شده، شناسایی و فهرست شده است. آگاهی‌ها و اطلاعات مهم سید بن طاووس که در آغاز و فرجام یاد کرد دعاها آکنده است و ابعاد گوناگون تمدن اسلامی از تاریخ، عقاید، اخلاق، فقه و ... را در می‌نوردد استخراج، تحلیل و گزارش شده که بسیارسودمند و کارآمد است. سبک شناسی محتوایی دعاهای گزارش شده در إقبال الأعمال و چگونگی اشتمال دعاها به معارف دینی از بخش‌های بسیار مهم کتاب است که فصل مستقلی را بخود گرفته است و بدین سان مهم‌ترین مفاهیم و مضامین دعاها شناسایی و عرضه شده است.
گفتنی است، پایان نامه دانشجو «فاطمه حسن ازناوی» پس از بررسی هیئت داوران با امتیاز عالی و نمره 19.25 مورد قبول واقع شد.