چیستی «حسن خلق» و چگونگی تأثیر آن بر روابط اجتماعی
عبّاس پسندیده۱
چکیده
هدف این پژوهش، تحلیل «حسن خلق» در روایات اسلامی است. روش پژوهش کتابخانه‌ای و تحلیل محتواست. یافته‌های این پژوهش در بعد چیستی آن است که اولاً، حسن خلق مربوط به قلمرو روابط اجتماعی است، نه همه قلمروها؛ ثانیاً، برای مصادیق آن، دست کم در این پژوهش، هشت مصداق به دست آمد که عبارت‌اند از: الفت‌گیری و الفت‌پذیری، نرم خویی، خوش‌گویی، خوش‌رویی، شوخ‌طبعی، خرسندی در خوشایندها، ناخرسند نشدن در ناملایمات، و مهار خشم. در بعد چگونگی تأثیر، سه عنصر (وسعت، سهولت و زینت) بیان کننده آن هستند؛ به این شکل که حسن خلق یک خُلقِ مثبتِ توسعه یافته‌ای است که دامنه خیر آن از خودِ فرد فراتر رفته و به دیگران می‌رسد و موجب سهولت در ارتباط و زیبایی آن می‌شود. نتیجه این که چه در حوزه فردی یا تبلیغی یا تولید علم، می‌دانیم که چه معنا و تحلیلی باید از حسن خلق داشت و چگونه باید عمل کرد.
کلید واژه‌ها: اخلاق، حسن خلق، روابط اجتماعی.
درآمد
از مسائلی که در روایات اسلامی بدان پرداخته شده، مسأله «حسن الخلق» و «سوء الخلق» است. حسن خلق، از بهترین نیکی‌ها شمرده شده۲ که اگر به صورت انسان دیده می‌شد، هیچ چیز زیباتر از آن نمی‌بود.۳ این صفت از رحمت الهی بوده۴ و بهترین چیزی که
1.. استادیار دانشگاه قرآن و حدیث.
2.. إِنَّ أَحْسَنَ الْحَسَنِ الْخُلُقُ الْحَسَنُ (مسند الشهاب، ج۲، ص۱۰۸، ح۹۸۶؛ الخصال، ص۲۹، ح۱۰۲).
3.. رسولُ اللّه صلی الله علیه وآله : لَو کانَ حُسنُ الخُلُقِ خَلقا یُری، ما کانَ مِمّا خَلَقَ اللّهُ شیءٌ أحسنَ خلقا منهُ، و لَو کانَ الخُرقُ خَلقا یُری، ما کانَ مِمّا خَلَقَ اللّهُ شَیءٌ أقبَح منهُ (الزهد، ص۸۸؛ ر. ک: الکافی، ج۲، ص۱۲۰، ح۱۳ و ص۳۲۱، ح۲).
4.. رسول الله صلی الله علیه وآله : الخلق الحسن زمام من رحمة الله (الجامع الصغیر، ج۱، ص۶۳۷).
