دسته اول: اگر صفتی در رأس همه صفات اخلاقی باشد، به گونه‌ای که همه آنها را شامل شود و عنوانی جامع برای همه آنها باشد، یا باید بدان تصریح شده باشد و یا به گونه‌ای به کار برده شده باشد که بتوان از نحوه کاربرد، به سرآمد بودن نسبت به دیگر صفات آن پی برد. مورد اول که وجود ندارد؛ یعنی هیچ تصریحی بر سرآمد بودن حسن خلق در متون دینی یافت نشد؛ اما در مورد دوم، قضیه برعکس است؛ یعنی کاربرد حسن خلق به گونه‌ای است که نشان می‌دهد یکی از صفات است، نه سرآمد آنها. در برخی از روایات اسلامی، حسن خلق در کنار دیگر صفات و در عرض آنها قرار گرفته است؛ در حالی که اگر به معنای همه فضایل بود، باید در رأس قرار گفته و مقسَم دیگر صفات باشد، نه قسیم آنها؛ به عنوان نمونه،کلینی از عبدالله مسکان، روایتی را در باره مکارم اخلاق ذکر کرده که در آن حسن خلق در عرض نُه صفت دیگر مانند یقین، قناعت، صبر و شکر قرار گرفته است.۱ دیگر دانشمندان اسلامی مانند مرحوم شیخ صدوق،۲ حسن بن فضل طبرسی صاحب مکارم الاخلاق،۳ علی بن الحسن طبرسی صاحب مشکاة الانوار۴ نیز آن را نقل کرده‌اند. این نشان می‌دهد که حسن خلق نمی‌تواند مفهومی باشد که همه این‌ها را در بر گیرد. چگونه می‌شود یک صفت هم مقسَم صفات دیگر باشد و در همان حال، قسیم همان صفات نیز قرار گیرد؟ در جای دیگری آمده که اگر کسی چهار صفت اخلاقی داشته باشد، با وجود آنها، باکی نیست که چه چیزی از دنیا را انسان از دست داده باشد؛ یکی از آنها حسن خلق و سه مورد دیگر، امانت‌داری، راستگویی و عفت مالی است.۵ امام صادق علیه السلام چهار صفت را نام برده‌اند که اگر کسی آنها را داشته باشد، حتی اگر سر تا پا گناه باشد، به وی آسیب نمی‌زند؛ یکی حسن خلق و سه صفت دیگر امانت، صداقت و حیاست.۶ رسول خدا صلی الله علیه وآله به اصحاب خود تأکید کرده‌اند که خداوند متعال شما را با اسلام آوردن گرامی و کریم داشته، سپس تصریح می‌کند که شما
1.. عن أبی عبد الله علیه السلام قال: إن الله _ عز و جل_ خص رسله بمکارم الأخلاق، فامتحنوا أنفسکم، فإن کانت فیکم فاحمدوا الله، واعلموا أن ذلک من خیر، و إن لا تکن فیکم فاسألوا الله و ارغبوا إلیه فیها، قال فذکر [ها] عشرة: الیقین و القناعة و الصبر و الشکر و الحلم و حسن الخلق و السخاء و الغیرة و الشجاعة و المروة (الکافی، ج۲، ص۵۶، ح۲).
2.. کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳ ص۵۵۴.
3.. مکارم الأخلاق، ص۲۳۳.
4.. مشکاة الأنوار، ص۴۲۰.
5.. رسول الله صلی الله علیه وآله : اربع اذا کن فیک فلا علیک ما فاتک من الدنیا: حفظ امانة، و صدق حدیث، و حسن خلیقة، و عفة فی طعمة (مسند ابن حنبل، ج۲، ص۵۹۲، ح۶۶۶۴؛ ر. ک: تنبیه الخواطر، ج۱، ص)۹.
6.. عن أبی عبد الله علیه السلام قال: أربع من کن فیه کمل إیمانه، و إن کان من قرنه إلی قدمه ذنوباً لم ینقصه ذلک، [قال:] و هو الصدق و أداء الأمانة و الحیاء و حسن الخلق (الکافی، ج۲، ص۹۹، ح۳).
