چیستی «حسن خلق» و چگونگی تأثیر آن بر روابط اجتماعی - صفحه 56

اخلاق نیک را به دشمنان می‌دهد تا اولیای او در سایه آن زندگی امنی داشته باشند.۱ مرحوم صدوق نقل کرده که امام علی علیه السلام نیز تصریح نموده که «با مردم» خوش اخلاق باش تا در نبودِ تو، مشتاق دیدار تو باشند و در مرگت بر تو بگریند.۲ فقرات قبل و بعد این حدیث همگی در باره روابط اجتماعی و آداب معاشرت است. در روایتی از امام صادق علیه السلام نیز از تعبیر «مخالطه» استفاده شده و نشان می‌دهد که موضوع حسن خلق، معاشرت با مردم است.۳ امام زین العابدین علیه السلام برای خوش اخلاقی «با خانواده» بشارت داده‌اند.۴ حتی خداوند متعال به حضرت ابراهیم توصیه کرده است که «با کفار» نیز خوش اخلاق باش!۵ شواهد در این باره بیش از این است. در نمونه‌های یاد شده، همه جا صحبت از مردم در اشکال مختلف آن است و حسن خلق عاملی برای زندگی راحت با مردم دانسته شده است و چیزی فراتر از این را شامل نمی‌شود. پس روشن می‌شود که موضوع حسن خلق در روایات اسلامی، روابط اجتماعی و آداب معاشرت است.۶
دسته سوم: منابع اسلامی این رویداد مشهور را نقل کرده‌اند که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله هنگام دفن سعد بن معاذ فرمود: «چون او با خانواده‌اش کج‌خلق بود فشاری بر او وارد آمد».۷ سؤال این است: آیا سعد، صحابی بزرگوار رسول خدا، عاری از صفات پسندیده‌ای چون راستگویی، حق‌پذیری، شجاعت، وفاداری و سخاوت بوده است؟

1.. عن أبی عبد الله علیه السلام: إن الله تبارک وتعالی أعار أعداءه أخلاقا من أخلاق أولیائه لیعیش أولیاؤه مع أعدائه فی دولاتهم. وفی روایة أخری: ولولا ذلک لما ترکوا ولیا لله إلا قتلوه (الکافی، ج۲، ص۱۰۱، ح۱۳).

2.. و أحسن إلی جمیع الناس کما تحب أن یحسن إلیک، و ارضلهم ما ترضاه لنفسک، و استقبح من نفسک ما تستقبحه من غیرک، و حسن مع جمیع الناس خلقک حتی إذا غبت عنهم حنوا إلیک، و إذا مت بکوا علیک، و قالوا: إنا لله و إنا إلیه راجعون، و لا تکن من الذین یقال عند موته: الحمد لله رب العالمین (کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸۷، ح۵۸۳۴).

3.. عن أبی عبد الله علیه السلام: إذا خالطت الناس، فإن استطعت أن لا تخالط أحداً من الناس إلا کانت یدک العلیا علیه فافعل، فإن العبد یکون فیه بعض التقصیر من العبادة، و یکون له حسن خلق، فیبلغه الله بـ [حسن] خلقه درجة الصائم القائم (الکافی، ج۲، ص۱۰۲، ح۱۴).

4.. الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام: أربعٌ مَن کُنَّ فیه کَمُلَ إسلامُه، و مُحِّصَتْ عنه ذُنوبُهُ، و لَقِیَ ربَّهُ _ عزّ و جلّ _ و هُو عنه راضٍ: مَن و فی للّهِ _ عزّ و جلّ _ بما یَجْعَلُ علی نفسِهِ للنّاسِ، و صَدَقَ لِسانُهُ مَع النّاسِ، و اسْتَحْیا مِن کلِّ قبیحٍ عندَ اللّهِ و عندَ النّاسِ، و حَسَّنَ خُلقَهُ معَ أهلِهِ (بحار الأنوار، ج۷۵، ص۹۳، ص۶).

5.. رسول الله صلی الله علیه وآله : أوحی الله إلی إبراهیم یا خلیلی حسن خلقک و لو مع الکفار تدخل مدخل الأبرار، و إن کلمتی سبقت لمن حسن خلقه أن أظله تحت عرشی، و ان أسقیه من حظیرة قدسی، و أن أدنیه من جواری (الترغیب و الترهیب، ج۳، ص۴۰۷، ح۴۰۱۹؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۶، ص۲۲۵، ح۱۵۰۸).

6.. به نوعی می‌توان آن را از باب «صحت حمل» دانست.

7.. امالی الصدوق.

صفحه از 67