روایت دوم
از امام صادق علیه السلام در باره حدّ حسن خلق سؤال شد و حضرت در بیان مصداق‌های آن به سه چیز تصریح فرمودند:
تُلِینُ جانبَک وَ تُطیبُ کلَامَک وَ تَلْقی أَخَاک بِبِشْرٍ حَسَنٍ.۱
در این روایت سه مصداق معرفی شده‌اند که به بررسی آنها می‌پردازیم:
مورد دوم: نرم‌خویی و انعطاف‌پذیری
نخستین مصداق این حدیث، «تلین جانبک» است.۲ «جانب» به معنای پهلو و کنار است که می‌توانند بیان‌گر نرم‌خویی و انعطاف‌پذیری در روابط اجتماعی باشد. رابطه یعنی کنار هم قرار گرفتن روح‌ها و جان‌ها. همان‌گونه که اجسام مادی و جِرم‌دار، نوع سخت و نرم دارند، روح‌ها نیز نوع سخت و نرم دارند. تماس روحی میان افراد، می‌تواند سخت یا نرم باشد. اگر دو روحی که کنار یکدیگر قرار می‌گیرند، سخت و خشن باشند، به یکدیگر آسیب می‌زنند و ممکن است به طور کلی شکسته شوند؛ اما اگر نرم باشند، ممکن است و بلکه حتماً با یکدیگر برخورد خواهند داشت. نرمی باعث کاهش آسیب و هضم شدن مشکلات ارتباطی می‌گردد. این، همان حالت انعطاف‌پذیری است که تعامل را لذّت‌بخش کرده و موجب برانگیخته‌شدن عاطفه مثبت می‌گردد؛ همان‌گونه که دو جسم سخت نمی‌توانند به راحتی در کنار هم قرار بگیرند، دو اخلاق خشن نیز نمی‌توانند در کنار هم زندگی آرامی داشته باشند.۳
مورد سوم: خوش‌گویی
مصداق دوم در حدیث پیشین، «تطیب کلامک» است. طیب کلام به معنای خوب سخن گفتن است. این مصداق مربوط به بعد گویایی و شنوایی انسان است. «گفتن _ شنیدن» یکی از راه‌های ارتباطی است. گویه‌های انسان، از یک منظر دو بعد دارد: یکی قالب و دیگری محتوا. مراد از قالب، آهنگ سخن است. سخن، به لحاظ آهنگ، یا «گوش‌خراش» است یا «گوش‌نواز». سخن گوش‌خراش، عاطفه منفی را بر می‌انگیزد و سخن گوش‌نواز،
1.. کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۱۲، ح۵۸۹۷.
2.. البته مرحوم کلینی در الکافی (ج۲، ص۱۰۳، ح۴) عبارت «تلین جناحک» را نقل کرده است. «جناح» به معنای بال و پر است. به نظر می‌رسد نقل شیخ صدوق صحیح‌تر است؛ چون در ادبیات عرب، معمولاً لین با جانب به کار می‌رود و خفض با جناح.
3.. فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کنْتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِک (سوره آل عمران، آیه ۱۵۹).
