یافته و از مشایخ آن حوزهها بهره برده است. در این میان، قم مهمترین حوزه حدیثی کلینی به شمار میرود. وی اکثر روایات کتاب خویش را از مشایخ این حوزه دریافت کرده و الکافی نماد حدیث شیعه در قم به شمار میرود.
در مقابل این نظریه، برخی دیگر بر این باورند که کلینی با حضور در بغداد از گفتمان حدیثی قم دست برداشت و از گرایشهای عقلگرای معتزله بغداد متأثر شد و کتاب خویش را با رویکرد حوزه بغداد تألیف نمود.
بازخوانی این دو دیدگاه از آن جهت اهمیت دارد که برخی از مستشرقان با مقایسه میان دو کتاب الکافی و بصائر الدرجات بر این نکته تأکید میکنند که الکافی از گفتمان بصائر الدرجات به عنوان نماد نصگرایی قم، رویگردان شده و تصویری عقلگرا از شیعه به نمایش گذاشته است. همچنین، دلیل این رویکرد کلینی تاثیر پذیری وی از حوزه حدیثی بغداد بوده است؛ چرا که با حضور معتزلیان در بغداد بیشتر مباحث عقیدتی در آنجا به سوی عقلگرایی گراییده است.
محمد علی امیر معزی و اندرو نیومن معتقدند کلینی برای ارائه تفکر حوزه حدیثی قم در بغداد، با پراکنده نمودن احادیثی که بر جایگاه بالای ائمه علیهم السلام دلالت دارند، از برخورد حوزه عقلگرای بغداد با این دسته احادیث جلوگیری نمود.۱ این تفکر با این پیش فرض به وجود آمده که کلینی کتاب الکافی را در بغداد تألیف و منتشر نموده است. نیومن چنین مینویسد:
نیازهای شیعیان بغداد _ که کلینی در آنجا و برای آنها احادیث الکافی را گردآورده بود _ با نیازهای قمیهای یک نسل پیشتر [که بصائر برای آنها تدوین شده بود] تفاوت داشت. گفتمان کلامی غالب در میان شیعیان بغداد ماهیتی عقلگرا داشت.۲
وی در جای دیگر از کتاب خود مدعی شده که کلینی با کاهش تعداد روایتهایی که بحث مقامات ائمه را ارائه میکنند و پراکنده نمودن آنها مانع چالش انگیزی این روایات شده است.۳ نیومن در ارائه این بحث، تألیف الکافی در بغداد را امری حتمی قلمداد کرده و به بحث تأثر کلینی از فضای بغداد پرداخته است:
1.. ر.ک: «صفار قمی و بصائر الدرجات»؛ دوره شکل گیری تشیع دوازده امامی، ص۲۷۶، ۳۱۹،۳۲۳ و ۳۴۷.
2.. دوره شکل گیری تشیع دوازده امامی، ص۳۰۵.
3.. همان، ص۳۱۹.
