عقلگرایانه به تدوین الکافی می‌پرداخت، لازم بود سخن از عقل و جهل رنگ و بوی بیشتری در کتاب داشته باشد؛ نه آن که در مقدمه از کم بودن حجم کتاب الحجة سخن گوید.۱ در واقع، کلینی با دو باب «عقل و جهل» و «فضل علم» در پی پاسخ به پرسش برادر دینی خود بوده۲ و می‌خواهد این مطلب را به اثبات برساند که جهل عذرآور نیست و کسی نمی‌تواند با ادعای جهل، تکلیف را از خود ساقط بداند.
با جمع میان این قراین و آمار مشایخ کلینی مشخص می‌شود که کلینی، بر خلاف دیدگاه برخی از مستشرقان از حوزه حدیثی متأثر قم بوده و الکافی نماد میراث حدیثی قم به شمار می‌رود.
3. رویکرد کلینی در تدوین کتاب الکافی
در پاسخ به استدلال اندرو نیومن و امیر معزی در باره بغدادی بودن کتاب الکافی با توجه به مقایسه این کتاب و کتاب بصائر الدرجات می‌توان گفت که رویکرد اصلی کلینی در کتاب الکافی ناظر به روایات فقهی است که بیشترین حجم کتاب را تشکیل می‌دهد. او در بخش اصول، روایات اعتقادی و اخلاقی را آورده است که حدود 25 درصد کتاب را تشکیل می‌دهد. حجم روایات اعتقادی کمتر از نصف این مقدار است؛ یعنی تنها ده درصد از روایات الکافی به مباحث اعتقادی اختصاص یافته و دربردارنده مباحث توحید، نبوت و امامت است.۳
روشن است که مباحث مرتبط با ویژگی‌های امام، جزو کوچکی از مجموعه روایات اعتقادی را دربر می‌گیرد. از این رو ثقة الاسلام کلینی در پی نقل تمام میراث حدیثی موجود در حوزه حدیثی قم در باره ویژگی‌های علم امام نبوده است بلکه تنها گزارش اجمالی این مباحث را مطرح کرده است که دربردارنده مطالب اساسی موجود در روایات کتابی مثل بصائر الدرجات نیز هست.
1.. و وسّعنا قلیلاً کتاب الحجّة و إن لم نکمّله علی استحقاقه، لأنّا کرهنا أن نبخس حظوظه کلّها.
2.. ر.ک: الکافی، ج۱، مقدمه، ص۵
3.. کلینی خود در مقدمه الکافی به کم بودن حجم بحث امامت در کتاب الکافی اشاره کرده و به اراده خود نسبت به تألیف کتابی کامل در این زمینه اشاره می‌کند: «و وسّعنا قلیلاً کتاب الحجّة و إن لم نکمّله علی استحقاقه، لأنّا کرهنا أن نبخس حظوظه کلّها. و أرجو أن یسهّل اللّه _ جلّ و عزّ _ إمضاء ما قدّمنا من النیّة، إن تأخّر الأجل صنّفنا کتابا أوسع و أکمل منه، نوفّیه حقوقه کلّها إن شاء اللّه تعالی و به الحول و القوّة و إلیه الرغبة فی الزیادة فی المعونة و التوفیق.
