در آمد

امامت به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های مذهب شیعه، همواره در درازنای تاریخ، در صدر مسائلی بوده که ذهن متکلّمان شیعی را به خویش مشغول داشته و آنان را نه تنها به کشمکش و ستیزه‌های کلامی با مخالفان کشانیده، بلکه گاه به سوی مباحثات و مناظرات درون مذهبی نیز سوق داده است. از نخستین دوران‌ها اندیشه‌وران امامی مسلک با بهره‌گیری از عقل و نقل مسائلی چون بایستگی وجود امام، جایگاه و مرتبت امام در عالم هستی، صفات و ویژگی‌های این امام و حدود و ثغور آن و راه‌های شناخت امام حایز این صفات را بررسیده‌اند و بسته به روش خویش، به دستاوردهایی متفاوت دست یازیده‌اند؛ گروهی نقل را تنها تکیه گاه خویش ساخته‌اند و با تکیه بر قرآن و سنّت نظام کلامی خویش را پی افکنده‌اند و پاره‌ای عقل را معیار و ملاک ساخته و از نقل در چار چوب و حدود آن بهره برده‌اند. به هر روی، بر آیند این اندیشه‌ورزی نصّ‌گرایانه یا عقل‌گرایانه در تک تک مسائل پیش گفته اثر می‌گذارد و نا گفته پیداست که این اثر‌گذاری بدان موضوع خاص ویژه نخواهد شد، بلکه دیگر مسائل موجود در دستگاه کلامی را تحت شعاع خویش قرار خواهد داد؛ برای نمونه اگر بر اساس نصوص، امام به عنوان محور تعادل در عالَم تکوین، بقای زمین و زمینیان، هدایت مردمان و دوری دین از تحریف نگریسته شود، بی‌شک گستره صفات و ویژگی‌های او بسیار فزون‌تر از آن هنگامی خواهد بود که با استعانت از ادله عقلی، وجود او را لطفی واجب در احکام، تکالیف و اصلاح اجتماع بدانیم. از همین رو، به نظر می‌آید برای شناخت نظام اندیشگی عالمان شیعی باید با در نظر داشتن روش آنان، تمامی مسائل پیش با یکدیگر و به صورتی مجموعی بررسی گردد تا چرایی قبض و بسط‌ها در دستگاه‌های کلامی دانشیان گونه گون بر نموده شود؛ بدین سان نظام کلامی ایشان در قامتی سازوار و منسجم عرضه گردد.
افزون بر این، پر روشن است که مبانی کلامی به صورت اندیشه و تصویر ذهنی محض در ذهن دانشیان یا در گوشه و کنار نگاشته‌های کلامی باقی نمانده است، بلکه در گستره‌های گونه گونی نقش آفرینی کرده است. یکی از این عرصه‌ها، عرصه حدیث پژوهی است. نگاهی گذرا به میراث احادیث اعتقادی شیعه و شمارِ بسیارِ روایات در موضوع امام و امامت، در کنار توجه به نظام‌ها و روش‌های کلامی مختلف عالمان متقدم شیعه این پرسش را پیش دید می‌گذارد که بر پایه نظام‌های مختلف ایشان، نوع نگاه اینان با احادیث با موضوع امامت یا احادیثی که به گونه‌ای با این مسأله در پیوندند، چگونه خواهد بود. اهمیّت این موضوع