جایگاه و مرتبت امام

1.. المسائل العکبریة، ص۹۸-۹۹.

2.. اوائل المقالات، ص۷۰-۷۱. مفید در گزارش دیدگاه امامیه در بارۀ تفضیل امیر المؤمنین بر انبیا نیز این همین اقوال آورده می‏نویسد: «بسیاری از متکلّمان امامیه بر آن‌اند که به یقین انبیا از امیر المؤمنین برترند. بیشتر محدّثان و برخی از متکلمان امامی مذهب معتقدند که او از تمامی بشر، جز محمّد صلی الله علیه وآله برتر است. گروهی اندک می‏گویند نمی‏دانیم که او از انبیای پیشین برتر است، یا آن در یک رتبه قرار دارد یا پایین‏تر از آنان است، ولی بی‌شک محمد صلی الله علیه وآله از او برتر است و گروهی دیگر بر آن‌اند که او از تمامی افراد بشر، جز انبیای اولو العزم برتر است (تفضیل أمیر المؤمنین، ص۱۹). سپس ادلۀ باورمندان به تفضیل علی علیه السلام بر تمامی انبیا را بی هیچ گونه نقدی می‏آورد. این ادله در سه دستۀ کلّی جای می‏گیرد: نخستین دلیل، ظاهر اعمال علی است (همان، ص۳۶-۳۷)؛ دومین دلیل، آیات و احادیثی است که در بارۀ میزان ثواب و جایگاه علی علیه السلام آمده است؛ مانند آیۀ مباهله (همان، ص۲۰-۲۳)، این که پیامبر دوستی با علی را دوستی با خود و دشمنی با او را دشمنی با خود خواند (همان، ص۲۴-۲۶)؛ حدیث طائر مشوی (همان، ص۲۷-۲۸)، احادیث متّفق علیه و دالّ بر جایگاه علی علیه السلام در آخرت (همان، ص۲۹-۳۱)، برخی اخبار امامیه (همان، ص۳۲-۳۳) یا اهل سنّت (همان، ص۳۴-۳۵) در بارۀ مقامات علی علیه السلام و دلیل آخر، منافع دینی که از رهگذر اعمال علی علیه السلام حاصل شده است (همان، ص۳۷-۳۸). مفید هیچ گونه نقدی بر این ادله نیاورده است، امّا در عبارتی که در متن آورده شد، به صراحت می‏توان فهمید که به این ادله توجه داشته، امّا در بارۀ آنها به جمع‌بندی قطعی و نهایی نرسیده است. از همین رو، عدم نقد ادلۀ برتری علی بر انبیای دیگر، جز محمّد، لزوماً به معنای پذیرش این دیدگاه نیست. مفید در جایی دیگر می‏گوید: «برتر دانستن امیر المؤمنین بر پاره‏ای از انبیای سلف، از نظر عقلی محال نیست، سنّت با آن مخالفتی ندارد، قیاس آن را ردّ نمی‏کند و اجماع به بطلانش حکم نمی‏کند؛ چه بیشترینۀ شیعه بدان باور دارند و از ائمه هم روایاتی در این زمینه وجود دارد» (الفصول المختارة من العیون و المحاسن، ص۶۲). این گزاره برای بیان امکان عقلی این برتری، آن هم به صورت موجبۀ جزئیه گفته شده است و نمی‏تواند ملاک بودن عبارت منقول از اوائل المقالات را در هم شکند. البته در الفصول المختاره به هنگام بحث از عصمت ائمه و پیامبر اسلام می‏نویسد: «امّا پیامبر اسلام و ائمه از ذریۀ او، پس از نبوت و امامت دچار صغیره‏ای اعمّ از ترک واجب یا مستحب نشده‏اند؛ چه بر حجّت‌های پیشین برترند» (همان، ص۱۰۴-۱۰۳) که شاید به فضل برتری در ناحیۀ گسترۀ عصمت باشد، نه تمامی شؤون. شاهد بر این مطلب، آن که مفید خود در جایی اسماعیل علیه السلام را از جهاتی برتر از علی علیه السلام می‏انگارد؛ مانند نبوّت که علی فاقد آن است، یا وحی به واسطۀ نزول ملائکه (همان، ص۶۲).