نظام امام شناسی شیخ مفید و باز خورد آن در حدیث پژوهی او - صفحه 24

دیدگاه‏های او نشان می‏دهد که توارث، رؤیا و الهام را از منابع علم امام می‏دانسته است

الف) توارث

بخشی از علوم ائمه حاصل علوم و نصوصی است که از پدرانشان و رسول خدا به ایشان رسیده است۱ . هزار باب علمی که رسول خدا به علی علیه السلام آموخت، از همین باب است۲

ب) رؤیا

به اعتقاد مفید، رؤیای رسولان، انبیا و ائمه، در حال رسالت، نبوّت و امامت،۳ صادق است و دروغ نمی‏گوید. خداوند آنان را از خواب‏های پریشان و باطل نگاه می‏دارد. در این باره، اخبار فراوانی رسیده و انتشار یافته است.۴ بر این اساس، منبع پاره‏ای از علوم ائمه، رؤیاهای ایشان بوده است.۵ او بر آن است خواب منبع علمی قابل اعتمادی است و آیات قرآنی در داستان حضرت یوسف یا حضرت ابراهیم را مؤیّدی بر ادعای خود می‏شمارد.۶

ج) الهام

شیخ مفید رسیدن پیام‏های آسمانی به ائمه را ممتنع نمی‏شمارد. از منظر او ائمه می‏توانند سخن ملائکه را بشنوند، بی آن که آنان را ببینند و این از جهت عقلی ممکن است و چنین چیزی برای صدّیقان شیعه _ که از گمراهی نگاه داشته شده‏اند _ نیز ممتنع نیست. در صحّت این مطلب در باره امامان و برخی شیعیان نیکوکار و صالح اخباری با

1.. مفید یکی از منابع علم گاه گاهی ائمه به درون افراد را، نصوص رسیده از پدرانشان می‏داند ( الفصول المختارة من العیون و المحاسن، ص۱۱۴). در احادیثی از کتاب الامالی هم یکی از منابع علم امام توارث دانسته شده است؛ مانند: «کُنْتُ أَنَا وَ یَحْیی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَحْیی: جُعِلْتُ فِدَاکَ! إِنَّهُمْ یَزْعُمُونَ أَنَّکَ تَعْلَمُ الْغَیْبَ، فَقَالَ: سُبْحَانَ اللَّهِ! ضَعْ یَدَکَ عَلی رَأْسِی فَوَ اللَّهِ مَا بَقِیَتْ شَعْرَةٌ فِیهِ وَ لَا فِی جَسَدِی إِلَّا قَامَتْ، ثُمَّ قَالَ: لَا وَ اللَّهِ مَا هِیَ إِلَّا وِرَاثَةٌ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ» ( الامالی، ص۲۳، المجلس الثالث، ح۵): «‏سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیه السلام یَقُولُ، وَ عِنْدَهُ نَاسٌ مِنْ أَهْلِ کُوفَةَ: عَجَباً لِلنَّاسِ یَقُولُونَ أَخَذُوا عِلْمَهُمْ کُلَّهُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَعَمِلُوا بِهِ وَ اهْتَدَوْا وَ یَرَوْنَ أَنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ لَمْ نَأْخُذْ عِلْمَهُ وَ لَمْ نَهْتَدِ بِهِ وَ نَحْنُ‏ أَهْلُهُ وَ ذُرِّیَّتُهُ فِی مَنَازِلِنَا أُنْزِلَ الْوَحْیُ وَ مِنْ عِنْدِنَا خَرَجَ إِلی النَّاسِ الْعِلْمُ_ أَ فَتَرَاهُمْ عَلِمُوا وَ اهْتَدَوْا وَ جَهِلْنَا وَ ضَلَلْنَا إِنَّ هَذَا مُحَال‏( همان، ص۱۲۲-۱۲۳، المجلس الرابع عشر، ح۶).

2.. الفصول المختارة من العیون و المحاسن، ص۱۰۷.

3.. این قید از آن رو آورده شد که مفید در جایی در بارۀ خواب یوسف (دیدن یازده ستاره) که از سوی یعقوب تعبیر شد، می‏نویسد: «تأویل رؤیای یوسف توسط یعقوب، حکم رؤیای بشر را دارد که پاره از آن صحیح است و پاره‏ای باطل. تأویل رویای او مشروط به مشیت است و افزون بر این، یوسف در آن هنگام پیامبر نبود که در خواب بر او وحی شود و تأویل رؤیای او از روی قطع و یقین باشد» (المسائل العکبریة، ص۳۲).

4.. اوائل المقالات، ص۷۰.

5.. مفید احتمال می‏دهد که علم گاه گاهی ائمه به درون افراد سر در رؤیای صادقه ایشان دارد (الفصول المختارة من العیون و المحاسن، ص۱۱۴).

6.. الفصول المختارة من العیون و المحاسن، ص۱۲۹.

صفحه از 46