نظام امام شناسی شیخ مفید و باز خورد آن در حدیث پژوهی او - صفحه 25

حجّت و برهان آشکار وجود دارد. این مذهب فقها و محدّثان شیعه است و بنی نوبخت و برخی دیگر از امامیه با آن مخالف‌اند که به اخبار آشنا نیستند، اندیشه را به کار نمی‏گیرند و راه صحیح را نمی‏پیمایند.۱ از دیدگاه او، ارتباط با ملکوتیان بر غیر انبیا امری ممکن است؛ چنان که بر مادر وحی می‏شد، امّا با توجّه به وجود اجماع بر عدم نزول وحی پس از رسول الله، آن را نباید وحی نامید.۲

۲. گستره علم امام

2-1. علوم ضروری برای مقام امامت

مفید علم به دین و احکام را تنها علم ضرور و بایسته برای امام می‏داند. به باور او امام باید همیشه از تمامی احکام مورد نیاز امّت و علوم دینی،آگاه باشد،۳ چه اگر اینگونه نباشد خود به امامی دیگر نیازمند است.۴ به شهادت تاریخ و احادیث ائمه جامع تمامی علوم دینی بوده‏اند.۵ حال آن که مدّعیان دروغین امامت از چنین علمی تهی بوده‏اند.۶

2-1. دیگر علوم

شیخ مفید بر خلاف علم دین یا علم به حلال و حرام، دیگر علوم را در امامت شرط لازم نمی‏داند. از دیدگاه او، این نکته در باره انبیا هم صادق بوده است. خدا هر چه را روی داده، بر ایشان وحی نکرده است و آنان را از تمامی علوم خویش آگاه نکرده است. ممتنع نیست که خداوند بسیاری از علوم خویش را از ایشان پوشیده باشد، در حالی که می‏داند این کار برای آنان در تدبیر اصلح است.۷ بنا بر این، دانستن تمامی علوم و علم به باطن تمامی ظواهر در انبیا شرط نیست. شیخ مفید بر آن است که پیامبر اسلام _که برترین نبی و عالم‏ترین رسول است _ از علم نجوم آگاهی نداشته، به شعر نپرداخته و در خور او هم نبوده، از صنایع

1.. اوائل المقالات، ص۶۹-۷۰.

2.. همان، ص۶۸، تصحیح اعتقادات الإمامیة، ص۱۲۱-۱۲۲.

3.. اوائل المقالات، ص۳۹-۴۰.

4.. المسائل الجارودیة، ص۴۵.

5.. برای نمونه رسول خدا گروهی از اصحاب خود را دارای علم دین دانست و گفت: «أقرأکم أبی، و أعلمکم بالحلال و الحرام معاذ، و أفرضکم زید، و أقضاکم علی». در این سخن ابیّ، معاذ و زید را عالم به پاره‏ای از دین دانست و امیرالمؤمنین را عالم به تمامی علوم دینی دانست؛ چه در قضاوت به تمامی علوم دینی نیاز وجود دارد (الإفصاح فی إمامة أمیر المؤمنین، ص۲۳۱-۲۳۳).

6.. مثلاً عبد الله بن جعفر علم چندانی نداشت که او را از دیگران جدا سازد و در حلال و حرام هم چیزی از او نقل نشده است؛ در جایگاهی هم نبود که از او استفتا شود و چون ادعای امامت کرد در مسائل کوچکی امتحان گردید که به هیچ یک پاسخی ندارد و همین بزرگ‏ترین دلیل بر امام نبودن اوست (الفصول المختارة من العیون و المحاسن، ص۳۱۲).

7.. المسائل العکبریه، ص۸۸.

صفحه از 46