توضيحى در باره احكام آموختن
با توجه به احاديث اين فصل ، احكام تعلّم به پنج قسم قابل تقسيم است : تعلّم واجب ، تعلّم متسحب ، تعلّم حرام ، تعلّم مكروه و تعلم مباح . مبناى اين تقسيم نقش دانشِ مورد تعلّم در تكامل مادى و معنوى و يا انحطاط مادى و معنوى انسان و يا بى نقش بودن آن است . اينك توضيح كوتاهى در باره هر يك از احكام پنجگانه تعلّم مى آوريم :
1 ـ آموختن واجب
هر دانشى كه مقدمه سازندگى مادى و يا معنوى ، دنيوى و يا اخروى ، فردى و يا اجتماعى است و بدون آن اساس حيات مادى و معنوى انسان در مخاطره قرار مىگيرد ، تحصيل آن به صورت عينى و يا كفايى بر مردم واجب است :
الف ـ علومى كه تحصيل آن واجب عينى ۱ است :
دانشهايى كه مقدمه سازندگى فردى است و افراد جامعه بدون آن قادر به انجام تكاليف اعتقادى و عملى خود نيستند ، تحصيل آن از نظر اسلام بر فرد فرد جامعه واجب است؛ مانند شناخت اصول عقايد و شناخت واجبات و محرمات و يا ارزشها و
ضد ارزشها در اسلام كه برهمه مردم واجب است و يادگيرى هر شخص موجب سقوط تكليف از ديگرى نمىشود .
ب : علومى كه تحصيل آن واجب كفايى ۲ است :
دانشىكه مقدمه سازندگىو تأميننيازهاى اجتماعى است، و جامعهبدون آن قادر بهادامهحياتنيست و يا با مشكل جدّى روبرو مىشود و يا نمىتواند در مقابل تهاجم احتمالى دشمن از خود دفاع كند ، تحصيل آنها بر افرادى از جامعه كه توان تحصيل آن دانش را دارند واجب كفايى است . بدين معنى كه بر همه كسانى كه استعداد تحصيل آن دانش را دارند ، واجب است آن دانش را بياموزند؛ ولى اگر عدهاى ـ به اندازه كفايت ـ براى آموختن آن اقدام كردند ، تكليف از ديگران ساقط مىشود .
بر اين اساس تعدّد رشتههايى كه تحصيل آن واجب كفايى است ، به تناسب نيازهاى جامعه در زمانهاى مختلف متفاوت است؛ مثلاً تحصيل دانش اتم شناسى در شرايطى كه جامعه اسلامى نيازمند به آن نباشد ، واجب نيست؛ ولى در شرايطى كه مردم مسلمان براى دفاع از خود نيازمند به آن هستند، به موجب آيه «وَ أَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ»۳ يعنى «و در برابر آنان هر نيرويى كه مىتوانيد فراهم آوريد»، تحصيل آن واجب كفايى است و در صورتى كه اشخاص با استعداد كه مستعد براى تحصيل اين دانش هستند محدود باشند ، وجوب كفايى در مورد آنها تبديل به وجوب عينى مىگردد .
