التمحيص
كتاب درباره صفات و خصوصيات انسانهاى مؤمن است كه در اين دنيا با چه سختىها و مشكلاتى مواجه خواهند شد و چگونه بايد عمل كنند و چه اجر و پاداشى در انتظار آنان خواهد بود.
معرفى اجمالى
التمحيص نوشته ابو على، محمد بن همام اسكافى؛ از اصحاب سفراى امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف( ۲۵۸- ۳۳۶ هجرى) مى باشد.
نام اين كتاب از آيه شريفهو ليمحّص الله الذين آمنواگرفته شده و به معنى خالص كردن و جلا دادن مىباشد. مراد مؤلف هم خالص كردن ايمان مؤمنان و جلا دادن آن است.
اعتبار كتاب
علامه مجلسى درباره اين كتاب مىفرمايد:« كتاب التمحيص از تأليفات شيخ ثقه و شخصيت مورد اطمينان، محمد بن همام مىباشد. متانت و دقت كتاب بر فضل و دانش مؤلف آن گواهى دارد؛ اگر چه فضل و دانش مؤلف آن امرى واضح و روشن است.»
نظر بزرگان
شيخ ابراهيم قطيفى، قاضى نور الله شوشترى، شيخ حر عاملى، شيخ عبد الله افندى صاحب رياض، سيد حسن صدر، سيد محسن امين و شيخ آقا بزرگ تهرانى اين كتاب را تأليفِ محمد بن همام نمىدانند؛ بلكه آن را تأليف ابو محمد حسن بن على بن شعبه حرانى صاحب كتاب تحف العقول مىدانند و ادله آنان اين امور است:
۱- تقدم زمانى شيخ قطيفى كه قائل به صحت انتساب كتاب به اسكافى نيست بر علامه مجلسى كه كتاب را از اسكافى مىداند.
۲- آگاهتر بودن وى نسبت به علامه مجلسى.
۳- اين كتاب در ميان تأليفات محمد بن همام در منابع رجالى نيامده است.
۴- شهادت جمعى از علما.
۵- در آغاز كتاب دارد« حدثنى ابو على محمد بن همام» و ظاهر آن اين است كه مؤلف غير از محمد بن همام است.
در مقابل، علامه مجلسى، سيد خوانسارى و محدث نورى اين كتاب را تأليف محمد بن همام مىدانند و دليل آنها اين است:
۱- قطيفى در سال ۹۴۵ هجرى بوده و علامه مجلسى در ۱۱۱۱ هجرى فوت نمود و اين مقدار تقدم زمانى در ارجحيت قول او بر علامه كفايت نمىكند.
۲- آگاهتر بودن قطيفى نسبت به علامه مجلسى به احوال كتاب معلوم نيست.
۳- اين كتاب در ميان تأليفات ابن شعبه در كتابهاى رجالى نيز نيامده است.
۴- قطيفى اولين كسى بوده كه اين مطلب را مطرح كرده و بقيه به تبع وى عنوان كردهاند.
۵- شيوه كتابهاى روايى قدما بر اين بوده كه روات، نام مؤلف را در آغاز كتاب به عنوان اولين راوى مىآوردهاند مانند كتب كلينى، صدوق، مفيد و كامل الزيارات ابن قولويه و در التمحيص هم اين مسئله رعايت شده است.
بنا بر اين، به نظر مىرسد اين كتاب از ابو على محمد بن همام اسكافى باشد و نقل روايات كتاب از طريق ايشان يقينى است.
ساختار
كتاب درباره صفات و خصوصيات انسانهاى مؤمن است كه در اين دنيا با چه سختىها و مشكلاتى مواجه خواهند شد و چگونه بايد عمل كنند و چه اجر و پاداشى در انتظار آنان خواهد بود.
التمحيص افقهاى جديدى را فراروى انسان مىگشايد و ايمان و اطمينان وى را به جهان آخرت مىافزايد. مؤلف اين كتاب، از چشمهاى صاف و گوارا بهره برده و آن، چشمه زلال معارف محمد و آل محمد صلى الله عليه و آله و سلم مىباشد.
كتاب حاضر داراى ۱۷۱ حديث مىباشد كه در ۹ باب مطرح شده است. احاديث اين كتاب از حضرت رسول خدا و ديگر ائمه تا امام رضا صلوات الله عليهم اجمعين مىباشد. در آغاز كتاب تمام سند آمده و در بقيه كتاب فقط نام آخرين راوى ذكر شده است.
گزارش محتوا
كتاب حاوى مطالبى از قبيل ذيل مى باشد:
۱- سرعت بلا به سوى انسان مؤمن
۲- سرعت مجازات مؤمن در اين دنيا
۳- پاك شدن گناهان مؤمن بوسيله بيمارى، غم و اندوه، از دست دادن مال و...
۴- ستايش فقر
۵- رزق و روزى و بزرگوارى در طلب آن
۶- نظر لطف و محبت خداوند با مؤمنان
۷- ستايش صبر و يقين و رضايت در برابر سختىها
۸- اخلاق مؤمنان
و بسيار مطالب آموزنده و مفيد ديگر
نسخه هاى خطى
۱- نسخهاى به خط سيد محمد بن مصطفى موحد محمدى اصفهانى كه تاريخ نگارش آن ۱۳۸۲ هجرى قمرى در نجف اشرف مىباشد.
۲- نسخهاى به خط آيت الله صفايى خوانسارى كه تاريخ نگارش آن ۱۳۶۷ هجرى قمرى مىباشد. اين نسخه با نسخهاى كه آخر آن به خط محدث نورى در ۱۲۸۰ هجرى نوشته شده مقابله شده است.
