عيون الاخبار في مناقب الاخيار(منتخب) - صفحه 214

سمعانى (م562 ق) درباره او مى گويد : «او در روزگار خويش ، در خاندان على ، فاضل ترين بود ؛ شناخت كاملى از حديث داشت و به عقل سرشار و انديشه استوار شناخته مى شد» . ۱
به هر حال ، اطلاعات ما درباره مصنّف عيون الأخبار ، آن اندازه هست كه وى را از پرده غربت هزار ساله به درآوَرَد و غبار ناشناختگى از كتاب ارجمندش برگيرد .

در شناخت مصنِّف

نام و نسب و كُنيه ها و القاب او ، تا آن جا كه ما يافته ايم ، ۲ بدين قرار است : الإمام الحافظ المجوِّد ، المُسنِد المحدِّث ، السيد الكبير الأجلّ ، كمال الشرف ، محمّد بن محمّد بن زيد بن على بن موسى بن جعفر بن الحسين بن على بن الحسين بن الحسن بن على بن الحسين بن على بن أبى طالب عليه السلام ، ۳ الشريف المرتضى ، الهاشمى ، ذوالشرفين : العلوى والحسينى ، ذوالكُنيتين : أبى المعالى و أبى الحسن ، البغدادى السمرقندى ، ۴ نقيب النقباء . ۵

1.همان جا .

2.منابع خود را پس از اين و به ترتيب عصر تأليف ، ياد خواهيم كرد .

3.نسب او را در بالاتر از موسى ، ابن جوزى و ابن كثير و ابن الفُوَطى و عمر بن محمّد نسفى و فخر الدين رازى آورده اند .

4.در منابع ، «نزيل سمرقند» يا «المحدّث بسمرقند» آمده است .

5.اين لقب ، در مقدّمه نسخه عيون الأخبار به وى نسبت داده شده است . گفتنى است اگرچه نام او را بجز در الشجرة المباركة ، در كتب انساب طالبيان و طبقات نقباى هاشميان نيافتيم ، امّا ملقّب بودن او به «السيد الكبير» و «الشريف» و فرزندش به «سيّد السادات» و «سيّد بغداد» و «مِن كبار الشرفاء» ، گوياى آن است كه وى ، دست كم نقابت علويان را و حدّاقل در يك شهر يا منطقه به عهده داشته است (ر .ك : سيرأعلام النبلاء ، ج۱۴ ، ص۵۱ و ۵۲ ؛ الوافى بالوفيات ، ج۹ ، ص۲۸۹) . نقابت او در سمرقند ، قطعى است (الشجرة المباركة ، ص۱۷۴) . باز ، گفتنى است كه اطلاق لفظ «شريف» برنقيبان بنى هاشم ، در دوره عبّاسيان و از روزگار شريف مرتضى (۳۵۵ . ۴۳۶ق) و برادرش شريف رضى (۳۵۹ . ۴۰۶ق) رواج يافت و پيش از اين دو ، سابقه نداشته است (ر .ك : أنساب الأشراف ، تحقيق : محمود الفردوس العظم ، ص«ج») .

صفحه از 261