منابع پيش از آن نيز برمىگردد. گفتنى است كه هر گاه دو استخراج از يك منبع بيايد ، هر يك از آن دو ، استخراج مستقلّى به شمار مىآيد و آنچه گفتيم ، درباره آن نيز جارى است.
نيز بايد دانست كه به كار بردن تعابير ياد شده ، گاه ما را وا مىدارد كه ترتيب منابع (بر حَسَب اعتبار آنها) را رعايت نكنيم . بنا بر اين ، اين بند از توضيحات ، بر بندهاى پيشين - كه براى توضيح روش خود آورديم - ، حاكم است.
براى مثال ، اگر راوى يا مروىٌّ عنه (يعنى گوينده اصلى حديث) ۱ در دو يا چند منبع ، يكى باشد ، در اين هنگام ، اين منابع را در پانوشت، به صورت پياپى ياد مىكنيم و در پى آن ، يكى از اين دو تعبير را به كار مىبريم : «كِلاهما عن (در هر دو منبع از)» و «كُلّها عن (همه آنها از)» ؛ و چنانچه مرجع ضمير ، موجب اشتباه گردد ، به جاى آن ، تعداد منابعِ همسخن در اين باره را ذكر مىكنيم . براى مثال آوردهايم: «و الثلاثة الأخيرة عن الإمام الباقر عليه السلام (سه مورد آخر ، از امام باقر عليه السلام)».
9 . رمزهاى «ج» ، «ص» و «ح» را در پانوشت ، به ترتيب ، براى نشان دادن جلد و صفحه و شماره حديث به كار مىبريم. از اين اصل ، موارد زير ، استثنا محسوب مىشوند: سخنان صحابيان و تابعيان و راويان و محدّثان ، متون تاريخى و نيز هر آنچه اصطلاح «حديث» ، شامل آن نمىشود و همچنين آن دسته از احاديث كه در ضمن شرح حال راويان آمدهاند يا شمارههايى كه نشانى شرح حال اند (و نه نشانى حديث) . در تمامى اين موارد ، به جاى رمز «ح» ، كلمه «الرقم» را در عربى و رمز «ش» را در فارسى به كار مىبريم . ۲
1.مقصود، پيامبر يا امامى است كه حديث، از او نقل شده است.
2.گفتنى است كه توضيح مراحل تدوين آثار دانشنامهاىِ اين پژوهشكده (كه شناختنامه قرآن نيز از جمله آنهاست)، و شيوهنامههاى اصلى مربوط، در آغاز دانشنامه قرآن و حديث (ج ۱ ص ۸۷ - ۱۰۰)، به تفصيل آمده است.
