3. جامعيّت
قرآن، در حوزه رسالت خود، جامع است ۱ و از بيان هيچ چيزى كه در هدايت انسان نقش داشته باشد، فرو گذار نكرده است:
(تِبْيَنًا لِّكُلِّ شَىْءٍ.۲
تبيين كننده هر چيزى است).
گذشته از آيات قرآنى، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و اوصياى ايشان نيز بر اين موضوع، شهادت دادهاند. بزرگترين قرآن شناس ، يعنى پيامبر خدا - كه گيرنده وحى است - ، در حديثى، در باره جامعيّت اين كتاب آسمانى ، چنين مىفرمايد :
هُوَ الدَّليلُ يَدُلُّ عَلَى السَّبيلِ ، وَ هُوَ كِتابُ تَفصيلٍ وَ بَيانٍ وَ تَحصيلٍ ، هُو الفَصلُ ليسَ بالهَزلِ ، وَ لَهُ ظَهرٌ وَ بَطنٌ ، فَظاهِرُهُ حُكمُ اللَّهِ وَ باطِنُهُ عِلمُ اللَّهِ تعالى ، فَظاهِرُهُ وَثيقٌ ، وَ باطِنُهُ عَميقٌ ، لَهُ تُخومٌ ، وَ على تُخومِهِ تُخومٌ ، لا تُحصى عَجائِبُهُ وَ لا تُبلى غَرائِبُهُ ، فيهِ مَصابيحُ الهُدى وَ مَنارُ الحِكمَةِ ، وَ دليلٌ علَى المَعرِفَةِ لِمَن عَرَفَ النَّصَفَةَ .۳
قرآن، رهنمايى است كه راه را نشان مىدهد. قرآن، كتاب تفصيل و روشنگرى و تحصيل [حقايق] است. جداكننده ميان حق و باطل است و شوخىبردار نيست. ظاهرى دارد و باطنى. ظاهرش حكم [و دستور] خداست و باطنش علم خداوند متعال. پس ظاهر آن، محكم و استوار است و باطنش ژرفايى دارد و ژرفايش نيز ژرفايى دارد. شگفتىهايش بىشمارند و عجايب و غرايبش كهنه و تمام نمىشوند. چراغهاى هدايت و پرتوگاههاى حكمت، در قرآن اند. و براى كسى كه انصاف داشته باشد، راهنمايى به سوى معرفت و شناخت است.
امير مؤمنان عليه السلام - كه پس از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آشناترين انسان با معارف والا و سازنده
1.ر . ك : ج ۲ ص ۷۵ (بخش يكم / فصل ششم : جامع بودن قرآن) .
2.نحل: آيه ۸۹ .
3.النوادر، راوندى : ص ۱۴۳ ح ۱۹۷ .
