گرفته است و اين ، بدان معناست كه ياد خدا در اين موارد ، ضرورت بيشترى دارد و آثار و بركات آن براى زندگىِ فردى و اجتماعى انسان ، بيشتر است . اين موارد عبارت اند از : 1 . بامدادان و شامگاهان ، 2 . از اوّل تا سيزدهم ماه ذى حجّه ، 3 . ماه رمضان ، 4 . روز جمعه ، 5 . هنگام جنگ ، 6 . هنگام آهنگ كارى كردن ، داورى و قسمت كردن ، 7 . هنگام رعد و برق ، 8 . هنگام غافل بودن مردم ، 9 . در تنهايى، 10. هنگام گفتن، 11. هنگام خوردن، 12. هنگام خواب، 13 . دل شب ، 14 . هنگام برخاستن ، 15 . در مسجد ، 16 . در مكّه ، 17 . در خانه ، 18 . در بازار ، 19 . در سفر ، 20 . هنگام گذر از كوه يا دشت، 21 . با هر ياد كننده خدا . ^۱

آثار و بركات ذكر گفتن انفرادى و اجتماعى

ياد خدا ، آثار و بركات فراوانى براى زندگى فردى و اجتماعى ، مادّى و معنوى ، و دنيوى و اُخروىِ انسان دارد . در فصل نهم از اين بخش ، 34 اثر برجسته ياد خدا مطرح شده كه شمارى از آنها آثار ذكر انفرادى و شمارى ديگر بركات ذكر جمعى است . ^۲ به دليل اهمّيت اين موضوع ، در پايان اين بخش ، آثار و بركات ياد خدا و همچنين زيان هاى فراموشىِ او ، ضمن تحليلى به طور مستقل مورد بررسى قرار خواهند گرفت . ^۳

خداوند متعال به بندگانش نعمتى نداده كه چون الهام كردنِ ياد خود به آنان باشد .
يكى از بزرگان اهل معرفت مى فرمود : «تلاش كنيد كه خداوند متعال ، خود ، ذكرش را به شما الهام كند . الهامِ ذكر ، همه لوازم آن و از جمله تداوم ذكر را به همراه دارد» .
بر اساس ره نمودهاى اهل بيت عليهم السلام ، دعا ، يكى از مؤثّرترين تلاش ها براى دستيابى به الهام ذكر و چشيدن حلاوت آن است . لذا پيشوايان اسلام ، ضمن دعا ، مكرّر از خداوند متعال مى خواهند كه ذكر خود را به قلب آنها الهام نمايد ، چنان كه در روايتى از امام على عليه السلام آمده :
إلهى ! و ألهِمنى وَلَها بِذِكرِكَ إلى ذِكرِكَ .^۱
خداوندا! با يادت ، در من شيدايى به ياد خودت را الهام كن .

آداب ذكر

ياد خدا كردن ، آدابى دارد كه رعايت آنها براى بهره گيرى بيشتر از بركات ذكر ، ضرورى است . مهم ترينِ اين آداب ، عبارت اند از : طهارت ، خشوع ، خلوص ، تعظيم ، نشاط ، فراموش كردن خواسته هاى نفسانى ، شوق نسبت به ديدار قلبى خدا ، و از همه مهم تر ، پرهيز از گناه . ^۲

مهم ترين موارد ذكر

نيكو بودن ياد خدا ، اختصاص به زمان ، مكان و حال خاصّى ندارد ؛ بلكه ذكر در هر حالى نيكوست ؛ امّا با اين وصف ، در موارد خاصّى ياد خدا مورد تأكيد قرار