1.سيّد رضى مى گويد : در اين گفتار ، مجاز به كار رفته است و پيامبر صلى الله عليه و آله ، كارى را كه سخن گفتن در آن اهمّيت دارد و به سخن در آن نياز افتاده است ، در صورتى كه حمد الهى در آن نباشد ، به دستِ بُريده تشبيه نموده است ؛ زيرا چنين دستى از انجام دادن مطلوب كار و از به فرجام رساندن آن ، ناتوان است . روايتى ديگر از پيامبر صلى الله عليه و آله به نقل از ابو هريره ، اين مدّعا را تقويت مى كند . در آن روايت ، پيامبر صلى الله عليه و آله فرموده است : «خطابه اى كه در آن ، شهادت [به وحدانيت خداوند و رسالت من] نباشد ،به سانِ دستِ بُريده است» . پيامبر صلى الله عليه و آله در اين روايت ، كاستى خطابه را به جاى نقص خلقت آدمى نشانده است . شبيه اين حديث ، روايت ديگرى است كه ابو عبيد قاسم بن سلّام در كتاب غريب الحديث خود ، از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل كرده است : «هر كس قرآن را فرا گيرد و سپس آن را فراموش كند ، خداوند سبحان را در حالى كه بُريده دست است ، ملاقات خواهد كرد» . ابن سلّام افزوده است : «أجذم» كه در متن حديث آمده ، به معناى «دستْ بُريده» است (المَجازات النبويّة : ص ۲۴۴ ح ۱۹۷) .

1.عمل اليوم والليلة للنسائي : ص ۳۴۵ ح ۴۹۴ ، سنن ابن ماجة : ج ۱ ص ۶۱۰ ح ۱۸۹۴ ، صحيح ابن حبّان : ج ۱ ص ۱۷۳ ح ۱ وص ۱۷۵ ح ۲ ، سنن الدارقطني : ج ۱ ص ۲۲۹ ح ۱ ، السنن الكبرى : ج ۳ ص ۲۹۶ ح ۵۷۶۸ كلّها عن أبي هريرة ، كنزالعمّال : ج ۱ ص ۵۵۸ ح ۲۵۰۹ وج۳ ص ۲۶۳ ح ۶۴۶۲ وح ۶۴۶۴ ؛ المجازات النبويّة : ص ۲۴۴ ح ۱۹۷ .

2.قال الشريف الرضيّ قدس سره في ذيل الحديث : هذا القول مجاز ، وإنّما شبّه عليه الصلاة والسلام الأمر الذي تهمّ الإفاضة فيه ، وتمسّ الحاجة إلى الكلام عليه ، إذا لم ينظر فيه حمد اللّه سبحانه وتعالى ، بالأقطع اليد من حيث كان قالصا عن السبوغ ، وناقصا عن البلوغ. وممّا يقوّي ذلك ما رواه أبوهريرة أيضا قال : قال عليه الصلاة والسلام : «الخطبة الّتي ليس فيها شهادة كاليد الجذماء» ، فأقام عليه الصلاة والسلام نقصان الخطبة ، مقام نقصان الخلقة ، وممّا يشبه هذا الخبر الحديث الآخر الذي ذكره أبوعبيد القاسم بن سلّام في كتابه غريب الحديث وهو قوله عليه الصلاة والسلام : «من تعلّم القرآن ثمّ نسيه لقي اللّه سبحانه وهو أجذم» ، قال : والأجذم : المقطوع اليد (المجازات النبويّة : ص ۲۴۴) .

3.المَحْق : النقص والمحو والإبطال (النهاية : ج ۴ ص ۳۰۳ «محق») .

4.كنزالعمّال : ج ۱ ص ۵۵۸ ح ۲۵۱۰ نقلاً عن الرهاوي عن أبي هريرة .