به سخن ديگر، اصل در سه تعريف از تعاريف چهارگانه بالا، دو ويژگى دارد:
1 . حديث معصوم است؛
2 . سماع نويسنده از معصوم يا راوى ديگر است.
امّا در تعريف ملاّ عناية اللّه قهپايى، ملاكِ اصل، يك چيز است و آن اين كه حديث معصوم در آن گردآمده باشد و غير از حديث، چيز ديگرى در آن نباشد؛ خواه اين احاديث، مأخوذ از اثرى ديگر باشند و يا فقط مسموعات نويسنده باشند.
اين تعاريف، چنان كه علاّمه سيّد محسن امين ادّعا كرده ۱ و استاد سيّد محمّدحسين حسينى جلالى آن را مستند ساخته است، ۲ حدسى و تخمينى اند؛ زيرا نه متن اصول ، بر جاى مانده تا با بررسى آنها بتوان به تعريفى دست يافت، و نه از سوى صاحبان اصول، تعريفى به دست ما رسيده است، و نه از سوى كسانى كه اين اصول را فهرست كرده اند، تعريفى در دست است. بر اين اساس، نمى توان به نتيجه اى اطمينان بخش دست يافت.
در اين تعاريف، به هيچ روى به تصنيف يا مصنَّف، اشاره اى نشده و صاحبان تعريف هاى يادشده از آن گذشته اند.
اگر بر همين مقدار بسنده شود، مشكلى بروز مى كند و آن اين است كه طبق اين تعاريف، واژه اصل با كتاب، متفاوت است و از سوى ديگر، آنچه به عنوان اصل در فهارس ثبت شده، از يكصد و اندى تجاوز نمى كند. پس چگونه محقّقان پيشين، اصول را چهارصد گفته اند، با آن كه تنها درباره يك چهارم آنها اطّلاعات اوّليه در دست است؟
اين مشكل، برخى از نويسندگان و پژوهشگران را به جُستن راه حل هايى وا داشته است كه بدانها اشاره مى شود:
1.أعيان الشيعة، ج ۱، ص ۱۴۰ .
2.دائرة المعارف الإسلامية الشيعية، ج ۲، ص ۳۲ .
