از آن رو كه كتاب، اعم است و شامل اصل نيز مى گردد، ممكن است در اين تعبير، از كتاب، معناى اصل، اراده شده باشد و بدين جهت، آن را مقابل مصنَّف قرار داده است.
بر اين اساس، اصل به نوشته هايى اطلاق مى شود كه از روى منبع ديگرى اخذ نشده اند و مصنَّف به نوشته هايى اطلاق مى گردد كه از آثار پيشين نيز استفاده كرده اند و كتاب، عنوانى عام است كه هم بر اصل تطبيق مى شود و هم بر مصنّف. بر اين پايه، مدّعاى شيخ مفيد و ديگران كه اصول را چهارصد گفته اند، اين خواهد بود كه دست نوشته هاى حديثى نخستين در عصر حضور به چهار صد مى رسد، گرچه مجموع آثار شيعه بيش از اين تعداد است.
و نيز بر پايه همين نظر، به كار بردن تعبير «مصنَّف» براى اصول چهارصدگانه (چنان كه محقّق حلّى، ۱ شهيد اوّل، ۲ شيخ حسين بن عبدالصمد ۳ و ميرداماد، ۴ ) به كار برده اند، دقيق نيست و بر خلاف اصطلاح رايج در عصر شيخ طوسى است.
از اين چهار صد عنوان، برخى با تعبير «اصل» در فهارس معرّفى شده اند و برخى با تعبير «كتاب». و تنها مصنّفات از اين گونه نوشته ها خارج مى گردند.
نكته ديگرى كه مى توان از اين نظريه استنباط كرد، اين است كه: اين تعبير كه «اصحاب امام صادق عليه السلام چهارصد اصل نوشته اند» نيز صادق خواهد بود؛ زيرا مى توان در ميان آثار اصحاب امام صادق عليه السلام، چنين تعدادى را با عنوان اصل و كتاب نشان داد.
***
اينك پس از اين درآمد، مطالب در سه بخش عرضه مى گردد:
1 . معرّفى اصول؛
1.المعتبر، ص ۵ .
2.الذكرى، ص ۶ .
3.وصول الأخيار إلى اُصول الأخبار، ص ۴۰ .
4.الرواشح السماوية، ص ۱۸ ـ ۹۹ .
