مكتوبات حديثى اصحاب ائمّه عليهم السلام

اين نوشتار را با بحثى درباره «اُصول أربعمئة» يا مكتوبات حديثى اصحاب ائمّه عليهم السلامآغاز مى كنيم.
نخستين بار، ابن شهرآشوب از شيخ مفيد نقل كرد كه اصول حديثى شيعه، چهارصد «كتاب» است. ^۱ از آن زمان تاكنون، همواره اين دغدغه، پژوهشگران حديثى را به خود مشغول داشته كه اين آثار را بشناسند و اطّلاعاتى از نويسندگان آن كتاب ها (اصول) و ويژگى ها و محتواى آنها به دست دهند.
آنچه تاكنون با عنوان «اصل» شناسايى شده، بدين شرح است:
در دو كتاب رجال النجاشي و الفهرست شيخ طوسى از 66 اصل نام برده شده است. ^۲ شيخ آقا بزرگ تهرانى در الذريعة إلى تصانيف الشيعة، تعداد 117 اصل را معرّفى مى كند ^۳ و مؤلّف مقدمه المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث بحارالأنوار، شمارگان را به 122 اصل رسانده است. ^۴ اِتانْ كُلبِرْگ، 109 اصل را بر پايه كتب شيخ طوسى، رجال النجاشي، معالم العلماء و الفهرست ابن نديم، معرّفى كرده است. ^۵
روشن است كه اين ارقام، با ادّعاى اصول چهارصدگانه، فاصله بسيار دارد. به نظر مى رسد پيش از جستجو در فهارس و مصادر، جهت بازشناسى اين آثار چهارصدگانه بايد پژوهشى را در زمينه «اصل»، «كتاب» و «تصنيف» به انجام رسانيد و در پرتو آن به جستجو و بازشناسى و بازسازى پرداخت.