الإيضاح
قاضي نعمان بن محمّد بن حيون(363ق)
تحقيق : محمدكاظم رحمتى
درآمد
قاضى نعمان و فقه اسماعيليه
با ظهور فاطميان در شمال افريقا در سال 296ق ، فعّاليت هاى جديدى جهت تثبيت مذهب اسماعيليه آغاز گرديد . ۱ در اين برهه تاريخى ، فاطميان مى بايست ساختار فقهى ، كلامى و ادارى خود را شكل مى دادند . قبل از اين دوره ، توجّه اصلى آنها تلاش در به دستگيرى قدرت بود ؛ اما اين مسئله ، يعنى ارائه يك ساختار فقهى ـ كلامى ، با دشوارى هايى روبه رو بود . مهم ترين اين دشوارى ها ، مواجهه عالمان اسماعيلى در شمال افريقا ، با فقيهان مالكى ، حنفى و خارجى (اَباضى) بود . سواى برخوردهاى نظامى ، از اين مواجهات كلامى ، تنها در يك مورد ، گزارش تقريبا كاملى برجا مانده است . ۲ در مورد اين حادثه ، كتابى از فقيهى اسماعيلى به نام ابو عبد الله جعفر بن احمد بن محمّد هيثم ۳ با عنوان المناظرات بر جا مانده و به تازگى نيز به
1.براى اطّلاع بيشتر در مورد اسماعيليه، ر.ك: تاريخ و عقايد اسماعيليه، فرهاد دفترى.
2.در مورد برخورد نظامى اباضيه با فاطميان، مى توان به قيام ابو يزيد خارجى اشاره كرد. (ر.ك: دائرة المعارف بزرگ اسلامى، مدخل: «ابويزيد نكارى»).
3.در متن عيون الأخبار، نام وى در برخى موارد، اين گونه ثبت شده است: ابو عبد الله بن الأسود بن الهيثم (تاريخ الخلفاء الفاطميين بالمغرب، داعى ادريس عماد الدين ، ص ۱۵۶، ۱۶۸ و ۲۱۱). همچنين ر.ك:
Studies in Early Ismailism , S.M.Stern ,Leiden,۱۹۸۳, pp:۱۰۰,۱۰۱,۱۰۶.
