حضور تشيّع در شمال افريقا قبل از ظهور دولت فاطمى ، در منابع ، نكات قابل ذكر چندانى وجود ندارد . با اين حال ، شواهدى در دست است كه از وجود تشيّع در اين نواحى قبل از ظهور فاطميان خبر مى دهد . در مجلس بحث بين ابن هيثم و ابوعبد الله شيعى ، يكى از مسائل مطرح ، علّت حصر تعداد امامان به دوازده بوده است . در اين مورد ، ابوعبد الله شيعى از ابن هيثم مى پرسد : «آيا اصحاب تو كه ما آنان را به امامت امام فاطمى دعوت نموديم ، امامت را بعد از امام جعفر صادق عليه السلام ، در فرزند وى امام كاظم عليه السلام ، سپس در فرزند وى تا محمّد بن حسن عليه السلام محدود مى دانند؟» . ابن هيثم پاسخ مى دهد : «آرى ، اين چنين است و من خود نيز بر اين قول بودم ؛ اما چهار سالى است كه از آنها و عقيده به اين مسئله دورى گزيده ام» . ۱
اين عبارت ، به وجود شيعيانى در آن نواحى دلالت دارد .
از سوى ديگر ، قاضى نعمان در كتاب الإيضاح ، دو نقل از عالمى به نام ابو الحسن (/ابوالحسين) على بن [حسين] بن ورسند نقل نموده است . در مورد اين عالم امامى ، در منابع رجالى سخنى به ميان نيامده است و تنها نكات پراكنده اى در منابع جغرافيايى و كتب ملل و نحل درباره وى موجود است . بر اساس اين منقولات ، وى ظاهرا بر
1.المناظرات، ص۳۴ . در جاى ديگر ، ابن هيثم بيان مى دارد كه پس اين تغيير در عقيده به قول واقفيان گرويده است. او علّت اين امر را اجماع اماميه در مورد امامت ائمه تا ايشان معرّفى كرده است (همان، ص۳۵). از اين حيث ، وى همانند با منصور اليمن (افتتاح الدعوة، تحقيق : وداد قاضى، بيروت، ۱۹۷۰م، ص ۳۳ : قد قرأ... و الفقه على مذاهب الإمامية الاثني عشرية؛ المقفي الكبير، محمّد اليعلاوي ۱۴۰۷ق، ص ۶۰ ؛ تثبيت دلائل النبوة ، ج۲ ، ص۳۸۹ ـ ۳۹۰)، على بن فضل (كشف أسرار الباطنية، محمّد بن مالك الهمداني ، تحقيق : عزّت العطار، قاهره، ۱۹۳۹، ص ۲۱) ابوعبد الله شيعى (وفيات الأعيان ، ابن خلكان، بيروت، ۱۹۵۶ ـ ۱۹۵۹م، ج۴ ، ص۶۵) و حسن صباح (تاريخ گزيده، حمد الله مستوفى، تحقيق : عبدالحسين نوايى، تهران، ۱۳۳۹ش، ص ۵۱۸) است كه همگى ابتدا از رجال اماميه بوده و سپس به كيش اسماعيليه درآمدند.
