امام جواد عليه السلام درباره گفتگوى ميان امام باقر عليه السلام و ابن عباس، ۱ حكمى درباره «ديه قطع كف دست» آمده است كه خلاف مشهور عالمان شيعه است و كلينى و صدوق به آن عمل نكرده اند و تنها شيخ طوسى و قاضى ابن براج به آن فتوا داده اند كه حلّى آن را رد كرده و خلاف اجماع اماميه دانسته است. ۲ نمونه ديگر، سؤالى است كه سعد بن عبداللّه قمى از امام زمان درباره «فاحشه مبينه» ۳ پرسيده و امام چنين پاسخ داده است:
آن عمل سحق است نه زنا. كسى كه مساحقه كند بايد رجم شود ... . ۴
شوشترى در ردّ اين سخن مى گويد:
كسى فاحشه مبينه را به سحق تفسير نكرده و همه آن را آزار و اذيت خانواده شوهر يا زناى زن دانسته اند. به علاوه، خبر حاكى از آن است كه سحق بدتر از زناست، در حالى كه اماميه متّفق اند كه حدّ سحق همچون حدّ زنا، بلكه كمتر از آن است؛ زيرا حدّ سحق جلد است حتى اگر زن محصنه باشد. ۵
شوشترى عمل نكردن بزرگان اماميه به خبر را از جمله قراين وضع خبر شمرده است؛ مثلاً روايتى كه درباره سوسمار و وجوب غسل پس از كشتن آن در الكافى ۶ آمده است. علامه معتقد است اين روايت جعلى است؛ زيرا كلينى آن را در باب غسل از ابواب طهارت نياورده است و شيخ نيز ـ كه همه اخبار اعم از صحيح و سقيم را در التهذيب گردآورده آورده ـ اين روايت را نقل نكرده است و خلاصه اين كه روايت موضوع است؛ چرا كه هيچ يك از قدما به آن عمل نكرده اند. ۷
3. تعارض با اعتقادات كلامى اماميه درباره معصومان عليهم السلام
موضوع هماهنگى و سازگارى روايات با آنچه جزء معتقدات مسلّم و قطعى اماميه محسوب مى شود، يكى از مهم ترين معيارهاى علامه شوشترى در بازشناسى روايات جعلى از احاديث صحيح است. او روايات متعددى را بر مبناى همين معيار مجعول دانسته است كه مى توان آنها را برمبناى مسائل
1.الكافى، ج۱، ص۲۴۷ ـ ۲۴۸، ج۷، ص۳۱۷.
2.الأخبار الدخيلة، ج۱، ص۲۳۷. براى نقدِ اين نظر، ر.ك: «دفاع از حديث۱۰»، همانجا. براى نمونه ديگر، ر.ك: الأخبار الدخيلة، ج۱، ص۱۶۹: درباره شهادت عبد.
3.اشاره دارد به آيه «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ» (سوره طلاق، آيه ۱) كه زن مطلّقه تا زمانى كه مرتكب آن عمل زشت نشده، مى تواند عدّه خود را در خانة شوهر بگذراند.
4.كمال الدين، ص۴۵۹ ـ ۴۶۰.
5.الأخبار الدخيلة، ج۱، ص۹۸ ـ ۹۹. در نقد اين نظر ر.ك: «النقود اللطيفة على الكتاب المسمى بالأخبار الدخيلة»، ص۱۴۹ ـ ۱۵۲: كه سحق را نيز يكى از مصاديق فاحشه مبينه دانسته است. به علاوه، در بعضى روايات، سحق از زنا بدتر دانسته شده است. به هر حال، اين گونه اختلافات در روايات طبيعى است و نمى تواند دليل بر ضعف يا وضع روايت تلقى شود.
6.الكافى، ج۸، ص۲۳۲ ـ ۲۳۳.
7.الأخبار الدخيلة، ج۴، ص۳۱۴.
