الحديث الرّابع

۰.قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله^۱:قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله ^۲ : «معرفة النفس رأس العلوم» . ^۳

مَحرم بارگاه مَلِك خبير ، صاحب سرير «و ما أنت إلاّ بشير و نذير» ، ^۴ محزن اسرار حىّ لايزالى ، مبشّر بشارت «كلّ تقيٍّ آلي» ^۵
ـ عليه الصلاة و السّلام ـ مى فرمايد كه: «شناختن نفْس خويش ، سرِ جمله علم هاست» ؛ ^۶ زيرا كه معرفت او مؤدّى به تحصيل معرفت سرادقات جناب ربوبيّت مى گردد ، چنانچه كلام شريف اميرالمؤمنين و امام المتّقين على ـ كرم اللّه وجهه ـ كه: «من عرف نفسه ، فقد عرف ربّه» ^۷ بيان اين معنى مى كند .
اى سعادتمند! ببايد دانست كه نفْس را از روى لغت و اصطلاح ، احتمالات است . چنانچه او را بر خون اطلاق كنند و بر ورق سِلم كه آن را در دِباغت جلود ، دخل است ، اطلاق كنند و بر نفوس اربعه كه در كلام اللّه واقع است و آن امّاره و لوّامه و مُلهمه و مطمئنه است ، اطلاق كنند و بر نفس نباتى و نفس ناطقه ^۸ كه آن را روح و عقل نيز خوانند ، ^۹ اطلاق كنند و [بر] قواى شهوى و غضبى اطلاق كنند و بر ذات و جسد و عين شى ء اطلاق كنند . فأمّا اطلاق وى در كلام نبوى بر ^۱۰ ذات ، به غايت مستحسن مى نمايد . چنانچه از فحواى آيه كريمه «تعلم ما في نفسي و لا أعلم ما في نفسك »^۱۱ كه خبر است از مناجات حضرت عيسى عليه السلام مفهوم مى گردد و آنچه در خبر آمده است كه حضرت خداوندى ـ عزّ اسمه ـ وحى فرمود به داوود عليه السلامكه: «بشناس نفس خود را و بشناس جناب كبريايى ما را» ، داوود ^۱۲ گفت: الهى! چگونه شناسم نفس خود را و حضرت عزّت تو را؟ وحى رسيد كه: «اعرف نفسك بالضّعف والعجز والفناء ، و اعرفني بالقوة