خلق جمله موجودات ، ظهور و اِظهار اين اصل است كه ۱ «فخلقت الخلق لاُعرف» . ۲
و بدان اى سعادتمند كه اين معرفت را نهايت نيست و ۳ راه متعطّشان اين باديه را غايت ، نه ، ۴ و آنچه جميع اِنس و جن و مَلَك از حقايق اين اصل ، فهم كرده و دانسته و در عبارت آورده اند ، نسبت جمله با عظمت و جلالت معرفت آن حضرت ، نسبت قطره اى است با ۵ بحر بى كران و ذرّه اى با خورشيد تابان «وما قدروا اللّه حقّ قدره »۶ و «لا يحيطون به علما » . ۷
پايه رفعت ادراكش از منازله حواس و مجادله قياس ، متعالى است و ساحت عزّت معرفتش از تردّد اَفهام و تعرّض اوهام ، خالى . نهايات عقول را در بدايات معرفت او جز تحيّر و تلاشى دليلى نه ، و بصيرت صاحب نظران را در اشعه انوار عظمت او ، جز تعامى و تعاشى ، سبيلى نه .
نظم
عقل و جان را گِرد ذاتت راه نيستوز صفاتت هيچ كس آگاه نيست
ليكن آن مقدار كه خلق را به جهت صحّت ايمان از دانستن آن چاره نيست ، آن است كه آفريدگار عالم تنزّه و تكرّم ، حيّى است كه حيات جميع كائنات ، رَشحه اى از فيض رحمت اوست كه «هو الحيّ لا إله إلاّ هو » ؛ 8 عالمى است كه جمله معلومات ، نقطه اى از دايره علم اوست 9 كه: «و هو بكلّ شيء عليم » ؛ 10 مريدى است 11 كه مجموع مرادات ، رقمى از كتاب مشيّت اوست كه «يفعل اللّه ما يشاء » 12 و «يحكم ما يريد » ؛ 13 قادرى است كه جميع مقدورات ، مقهور قبضه قدرت اوست كه «و هو على كلّ شيءٍ
1.. ف: ـ كه .
2.. جامع الأسرار ، ص ۱۰۲ ، ۱۴۴ ، ۱۵۹ ، ۱۶۲ ، ۱۶۴ ، و ۶۰۱ .
3.. ف : ـ و .
4.. ف: نى .
5.. ف: به .
6.. سوره انعام ، آيه ۹۱ .
7.. سوره طه ، آيه ۱۱۰ .
8.. سوره غافر ، آيه ۶۵ .
9.. ف: جمله معلومات از نقطه دايره اوست .
10.. سوره بقره ، آيه ۲۹ ؛ سوره انعام ، آيه ۱۰۱ ؛ سوره حديد ، آيه ۳ .
11.. م: را .
12.. سوره ابراهيم ، آيه ۲۷ .
13.. سوره مائده ، آيه ۱ .