صَمَديت فرمود كه: «و من يوقَ شُحَّ نفسه فاُولئك هم المفلحون » . ^۱ يعنى هركه پاكيزه گردانَد نفس خود را از خُبثِ بخل ، او از رستگاران است و چون بخل ، مرض معنوى است كه تأثير هلاك آن در قيامت ظاهر خواهد شد و اين شخص را به هلاك ابدى خواهد كشيد كه ^۲ «البخيل في النّار ، و رفيقه إبليس» ، ^۳ ازالت اين مرض ، به معالجه واجب گشت و علاج آن ، بذل مال است كه در ملك او و محبوب طبع اوست ، چنانچه بدان مأمور است كه: «وأنفِقوا في سبيل اللّه » . ^۴
معنى سيوم ، ^۵ شكر نعمت مال است ؛ چون حضرت اللّه تعالى ، بنده اى ^۶ را به مال و نعمتى مخصوص گردانيد و او ديگرى را مى بيند كه به قوت يك روزه ، محتاج است و انصاف ، متقاضى او نمى شود كه قدرى از فاضل آن به مدد او رسانَد . بى شك ، كفران نعمت كرده است و چون سدّ فاقه آن ، محتاج به فاضل اقوات كه نتيجه فضل الهى است ، بنمايد ، يقين كه شكر آن نعمت گزارده است . امّا صوم كه سدّ مجارى شياطين شهوات ـ كه مانع سعادت مشاهده اسرار ملكوتى اند ، به معونت اوست ـ صحّت او مشروط است به نگاه داشتن چشم و گوش و زبان و بَطْن و فَرْج ، چنانچه حديث نبوى ـ عليه الصّلاة والسّلام ـ بدين معنى مشير است كه «خَمس يفطّرن الصّائم: الكذب و الغيبة و النّميمة واليمين الكاذب و النّظر بشهوةٍ» ؛ ^۷ يعنى پنج چيز ، روزه را باطل مى كند وراى اَكل و شُرب و جُماع و ^۸ دروغ گفتن و بدى از كس گفتن كه در روى او نتوان گفت و سخن سرّ از جايى به جايى بردن كه آن را چلى چدن گويند و سوگند دروغ خوردن و در نامحرم به شهوتْ نظر كردن ، و ببايد دانست كه پاى و دست ، تابع ^۹ چشم و گوش و زبان است ؛ چه ، هركه چشم و گوش و زبان را از ديدن فضايح و شنيدن قبايح و گفتن شنايع ، صيانت نمايد ، يقين كه از دست و پاى او خلافِ شرع ،