جسمانى و اكتساب سعادت نعيم روحانى به معونت غريزه عقل است و علامت كمال عقل ، آن است كه عاقل ، عواقب امور را مشاهده نمايد و در سعادت نعيم درجات روحانى و لذّت دولت قرب جوار حضرت صمدانى عز و جل تأمل كند و از فضيحت و گرفتارى حجاب ^۱ حرمان ابدى و خسران سرمدى «و من يُضلِلْ فاُولئك هم الخاسرون »^۲ برانديشد و به قوت عزم ، راه سعادت اخروى را از خار موانع شهوات نفسانى و غبار مشتهيات ^۳ جسمانى پاك كند و عقيله عقل را در عقال امر حق كشد و طريق اتقى را مسلوك دارد كه «العاقل هو المتّقي» ^۴
و چون اين غريزه قوّتى است كه آماده مى گرداند نفس انسان را از براى درك معقولات پس امتياز انسان از ساير حيوانات به همين تواند بود .
و اميرالمؤمنين على ـ كرّم اللّه وجهه ـ فرمود كه: «العقل عقلان مطبوع و مسموع» ^۵ . از مطبوع ، مراد اين غريزه است و از مسموع ، آن كه از نقصان به كمال رسد و هر عاقلى را از بدو ظهور آثار نور اين جوهر شريف كه سن تميز است تا به حدّ وقوف كه اربعين است به واسطه مرور ازمان و ملاحظه وقايعِ آن ، ترقّى است از ضعف به قوّت و از نقصان به كمال و چون تفاوت درجات خلق در قلّت و كثرت خطا و اصابت و كياست و بلادت و استعداد ادراكات ، امرى است به غايت واضح فرمود كه: «ولا ينفع المسموع إذا لم يكن مطبوعا» ^۶ كه هرگاه در اصل فطرت و جبلت قصورى باشد ، به قدر آن امتياز حاصل گردد و اگر مطلقا مسلوب العقل بود او را از استفادت ^۷ بهره اى ^۸ نباشد و تزكيه و تهذيب ، او را مفيد نبود .