193
انسان شناسي از منظر قرآن و حديث

حديث

۱۵۳.تفسير القمّى :فرموده خداوند : «به راستى كه انسان ، «هلوع» آفريده شده است» ؛ يعنى آزمند . «هرگاه شرّى به او رسد ، بى تابى مى كند» ، شر به معناى فقر و نادارى است . «و هر گاه خيرى به او رسد ، بخل مى ورزد» ، مقصود از خير ، ثروت و دارايى است .

6 / 13

اين صفات

۱۵۴.امام على عليه السلامـ در چگونگى آفرينش انسان ـ: تا اين كه چون قامت افراشت و به بُرنايى رسيد ، گردنكشانه [از حق] رَميد ، و در غفلت و نابخردى ره پوييد ، و از آبشخور هوا و هوس خويش نوشيد ، و براى دنيايش سخت كوشيد ، براى رسيدن به خوشى ها و ارضاى نيازهايش .

۱۵۵.امام زين العابدين عليه السلامـ در مناجات با خدا ـ: پس به آنچه مرا به سوى آن كشاندى ، تكيه كردم ، اگر چه به من گزند رسيد ، و فقر ، خوارم كرد ، و بلا ، دامنگيرم شد .
پس اگر اين ها ـ اى معبود من ـ از خشم و ناخشنودى تو بر من است ، از خشم تو به بردبارى تو پناه مى برم ـ اى مولاى من ـ ، و اگر خواسته اى مرا بيازمايى ، بى گمان ، ناتوانى و بيچارگى مرا مى دانستى ؛ چرا كه فرموده اى : «به راستى كه انسان ، سخت آزمند آفريده شده است . چون به او بدى اى رسد ، بى تابى كند ، و چون خوبى اى به او رسد ، بخل مى ورزد» .
و فرموده اى : «امّا انسان ، هرگاه پروردگارش او را بيازمايد و گرامى اش دارد و نعمتش دهد ، مى گويد : پروردگارم مرا گرامى داشته است» . و امّا هرگاه او را بيازمايد و روزى اش را بر او تنگ گرداند ، مى گويد : پروردگارم مرا خوار داشته است»» .
و فرموده اى : «هر آينه ، انسان ، از حد مى گذراند ، آن گاه كه خويشتن را بى نياز ببيند» . و فرموده اى : «و هرگاه به انسان گزندى رسد ، ما را ، به پهلو خفته يا نشسته و يا ايستاده ، مى خواند ، و چون گزند را از او برطرف سازيم ، چنان مى گذرد كه گويى ما را براى گزندى كه به او رسيده ، نخوانده است» . و فرموده اى: «و هر گاه به انسان گزندى رسد ، توبه كنان ، پروردگارش را مى خواند . سپس چون از جانب خود به وى نعمتى بخشد ، آنچه را كه پيش تر براى رفع آن به درگاه او دعا مى كرد ، از ياد مى بَرَد» . و فرموده اى : «و انسان [همان گونه] كه خير را فرا مى خوانَد ، [پيشامد] بد را مى خواند ؛ و انسان ، شتابزده است» . و فرموده اى : «و هر گاه به انسان از جانب خود رحمتى چشانيم ، بِدان شادمان مى شود» .
راست گفته اى و درست فرموده اى ، اى مولاى من ! اينها صفات من است كه در خويش مى شناسم ، و به قدرت تو در من نهاده شده است ؛ امّا تو از جانب خويش ، به من وعده اى نيكو داده اى [و آن اين] كه تو را بخوانم و تو پاسخم دهى . پس اينك من ، چنان كه فرمانم داده اى تو را مى خوانم پس تو نيز ، چنان كه وعده ام داده اى ، اجابتم فرما و نعمتت را به من باز گردان ، و مرا از وضعى كه دارم ، به بهتر از آن منتقل كن ، تا از طريق آن به خشنودى تو دست يابم و به آنچه در نزد خويش براى دوستان خوبت آماده ساخته اى ، نايل آيم ، كه تو شنونده دعايى ، نزديكى و اجابت كننده اى . درود خدا بر محمّد و خاندان پاك و پاكيزه و نيك او باد !


انسان شناسي از منظر قرآن و حديث
192

الحديث

۱۵۳.تفسير القمّي :قَولُهُ : «إِنَّ الْاءِنسَـنَ خُلِقَ هَلُوعًا» أي حَريصا ، «إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا» قالَ : الشَّرُّ هُوَ الفَقرُ وَالفاقَةُ ، «وَ إِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا» * وَ إِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا» قالَ : الغَناءُ وَالسَّعَةُ . ۱

6 / 13

تِلكَ الخِصالُ

۱۵۴.الإمام عليّ عليه السلامـ في صِفَةِ خَلقِ الإِنسانِ ـ: حَتّى إذا قامَ اعتِدالُهُ ، وَاستَوى مِثالُهُ ، نَفَرَ مُستَكبِرا ، وخَبَطَ ۲ سادِرا ۳ ، ماتِحا ۴ في غَربِ ۵ هَواهُ ، كادِحا سَعيا لِدُنياهُ ، في لَذّاتِ طَرَبِهِ ، وبَدَواتِ أرَبِهِ . ۶

۱۵۵.الإمام زين العابدين عليه السلامـ في مناجاته مع اللّه ـ: فَرَكَنتُ إلى ما إلَيهِ صَيَّرتَني وإن كانَ الضُّرُّ قَد مَسَّني ، وَالفَقرُ قَد أذَّلَني ، وَالبَلاءُ قَد جاءَني .
فَإِن يَكُ ذلِكَ يا إلهي مِن سَخَطِكَ عَلَيَّ ، فَأَعوذَ بِحِلمِكَ مِن سَخَطِكَ يا مَولايَ ، وإن كُنتَ أرَدتَ أن تَبلُوَني ، فَقَد عَرَفتَ ضَعفي وقِلَّةَ حيلَتي ، إذ قُلتَ : «إِنَّ الْاءِنسَـنَ خُلِقَ هَلُوعًا * إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا * وَ إِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا» .
وقُلتَ : «فَأَمَّا الْاءِنسَـنُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّى أَكْرَمَنِ * وَ أَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّى أَهَـنَنِ» .
وقُلتَ : «إِنَّ الْاءِنسَـنَ لَيَطْغَى * أَن رَّءَاهُ اسْتَغْنَى» وقُلتَ : «وَ إِذَا مَسَّ الْاءِنسَـنَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَائِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَن لَّمْ يَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَّسَّهُ» وقُلتَ : «وَ إِذَا مَسَّ الْاءِنسَـنَ ضُرٌّ دَعَا رَبَّهُ مُنِيبًا إِلَيْهِ ثُمَّ إِذَا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِّنْهُ نَسِىَ مَا كَانَ يَدْعُواْ إِلَيْهِ مِن قَبْلُ» وقُلتَ : «وَ يَدْعُ الْاءِنسَـنُ بِالشَّرِّ دُعَاءَهُ بِالْخَيْرِ وَ كَانَ الْاءِنسَـنُ عَجُولًا» .
وقُلتَ : «وَ إِذَا أَذَقْنَا الْاءِنسَـنَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِهَا» صَدَقتَ و بَرَرتَ يا مَولايَ ، فَهذِهِ صِفاتِي الَّتي أعرِفُها مِن نَفسي ، قَد مَضَت بِقُدرَتِكَ فِيَّ ، غَيرَ أن وَعَدتَني مِنكَ وَعدا حَسَنا ، أن أدعُوَكَ فَتَستَجيبَ لي . فَأَنَا أدعوكَ كَما أمَرتَني فَاستَجِب لي كَما وَعَدتَني ، وَاردُد عَلَيَّ نِعمَتَكَ ، وَانقُلني مِمّا أنَا فيهِ إلى ما هُوَ أكبَرُ مِنهُ ، حَتّى أبلُغَ مِنهُ رِضاكَ ، وأنالَ بِهِ ما عِندَكَ فيما أعدَدتَهُ لِأَولِيائِكَ الصّالِحينَ ، إنَّكَ سَميعُ الدُّعاءِ قَريبٌ مُجيبٌ ، وصَلَّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِهِ الطَّيِّبينَ الطّاهِرينَ الأَخيارِ . ۷

1.تفسير القمّي : ج ۲ ص ۳۸۶ .

2.خَبَطَ : إذا رَكِبَ أمرا بجهالة (النهاية : ج ۲ ص ۸ «خبط») .

3.سادرا : لاهِيا (النهاية : ج ۲ ص ۳۵۴ «سدر») .

4.مَتَحَ الدَّلَو : إذا جَذَبَها مستقيما لها (مجمع البحرين : ج ۳ ص ۱۶۶۸ «متح») .

5.الغَربُ : الدَّلُو العَظيمَةُ (القاموس المحيط : ص ۱۰۹ «غرب») .

6.نهج البلاغة : الخطبة ۸۳ ، بحارالأنوار : ج ۷۷ ص ۴۲۷ ح ۴۴ .

7.الدعوات : ص ۱۷۶ ح ۴۹۱ ، بحارالأنوار : ج ۹۴ ص ۱۳۷ نقلاً عن الكتاب العتيق الغروي .

  • نام منبع :
    انسان شناسي از منظر قرآن و حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1387
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 62074
صفحه از 240
پرینت  ارسال به