مسار الشیعه
كتاب «مسار الشیعه فی مختصر تواریخ الشریعه» نخستین کتاب مستقل در موضوع وقایع مهم تاریخ اسلامی است که مؤلف اعتقاد دارد اطلاع و آگاهی از آن روزهایی که در این کتاب ذکر شده اند از زینت اهل ایمان است و عدم آگاهی از آنها بر اهل ایمان قبیح شمرده می شود.
شیخ مفید نوشتن این کتاب را در 16 ربیع الأول سال 389 به پایان رسانده است و از معدود كتاب‌هایى است كه نسخه اصل آن به خط مؤلف در دست است.
مؤلف :
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان (۳۳۶ – ۴۱۳ق) :
از علمای نامدار شیعه در جهان اسلام است.او هم متكلم است و هم فقیه. ابن ندیم در فن دوم از مقاله پنجم «الفهرست» كه در باره متكلمان شیعه بحث مى‌كند، از او به عنوان «ابن المعلم» یاد كرده و او را ستایش مى‌نماید.
ابو یعلى جعفرى (داماد شیخ مفید) مى‌گوید:«مفید شبها مختصرى مى‌خوابید و باقی شب را به نماز یا مطالعه یا تدریس یا تلاوت قرآن مجید مى‌گذرانید».
شاگرد او، شیخ طوسى، درباره او چنین می گوید: «محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متكلمان امامیه است. در عصر خویش ریاست و مرجعیت شیعه به او منتهى گردید. در فقه و كلام بر هر كس دیگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنى دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضر جواب بود. او بیش از ۲۰۰ جلد كتاب كوچك و بزرگ دارد».
دانشمند اهل سنت، ابن حجر عسقلانى درباره او مى‌گوید: «او بسیار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسیارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شیعیان حق دارد. پدرش در« واسط» زندگى مى كرد و به آموزگارى مى‌پرداخت و در «عكبرى» كشته شد. گفته مى‌شود كه عضد الدوله به ملاقات او مى‌شتافت و هنگام مریضى به عیادت او مى‌رفت».
شیخ مفید آثار قلمی بسیاری همچون المقنعه، امالی، مزار، اختصاص و ... دارد که مسار الشیعه یکی از آن بسیار است. در کنگره بزرگداشت شیخ مفید که در سال ۱۴۱۳ق / ۱۳۷۲ش برگزار شد کتابها و رساله های زیادی از شیخ مفید به چاپ رسید.
مسار الشیعه :
برای ثبت «ایام الله» و «ایام معلومات» و وقایع مهم تاریخ اسلامی کتابهای بسیاری نگاشته است از جمله توضیح المقاصد فی وقایع الأیام شیخ بهائی (د ۱۰۳۰)، تقویم المحسنین فیض کاشانی (د ۱۰۹۱)، وقایع الأیام و السنین خاتون آبادی، وقایع الآیام خیابانی (د ۱۲۸۲) و مسار الشیعه شیخ مفید.
كتاب «مسار الشیعه فی مختصر تواریخ الشریعه» نخستین کتاب مستقل در این موضوع است که مؤلف اعتقاد دارد اطلاع و آگاهی از آن روزهایی که در این کتاب ذکر شده اند از زینت اهل ایمان است و عدم آگاهی از آنها بر اهل ایمان قبیح شمرده می شود.
شیخ مفید نوشتن این کتاب را در ۱۶ ربیع الأول سال ۳۸۹ به پایان رسانده است و از معدود كتاب‌هایى است كه نسخه اصل آن به خط مؤلف در دست است.
ثمره یاد کرد این روزها بر اهل ایمان، به پا داشتن عبادات و رعایت حد و حدود دین در غم و شادی است که انسان بتواند با انجام عبادات و طاعات به خداوند نزدیک تر شود.
کتاب بعد از مقدمه ای در انگیزه نگارش با ماه رمضان آغاز می شود چرا که در قرآن بر دیگر ماهها مقدم شده و در این ماه عبادات بسیار برای تقرب به خدا سفارش شده و اینکه نزد آل رسول علیهم السلام اولین ماه برای امت اسلامی (اولین ماه سال عبادت به تعبیر سید بن طاوس) است.
شیخ مفید تأکید می کند که در این كتاب بنا را بر اختصار گذارده و از تطویل مطالب اجتناب کرده است.
او ذیل عنوان هر ماه قمری ابتدا درباره آن ماه می نویسد و سپس به بیان هر یك از روزها و مناسبتهای آن ماه پرداخته و ذیل هر مناسبت اعمال واجب و مستحب آن را نقل می کند؛ مثلا: روز نیمه آن (ماه رمضان) تولد آقایمان ابو محمد حسن بن علی بن ابی طالب است. در چنین روزی در سال ۱۹۵ آقایمان ابو جعفر محمد بن علی بن موسی متولد شد. و این روز سرور مؤمنین است و در آن صدقه و کوشش برای امور خیر و کثرت شکر بر خداوند مستحب است... .
او چهارم ربیع الأول را وفات امام حسن عسکری و آغاز امامت حضرت حجت (علیهما السلام) می داند.
با اینکه بنای شیخ مفید بر اختصار مطالب بوده اما در بیان اعمال مستحب و واحب مناسبتها، هر از گاهی به نص روایات استناد می کند: وَ رُوِی عَنْ أَئِمَّه الْهُدَى ع أَنَّهُمْ قَالُوا مَنْ صَامَ الْیوْمَ السَّابِعَ عَشَرَ مِنْ شَهْرِ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ وَ هُوَ مَوْلِدُ سَیدِنَا رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) كَتَبَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لَهُ صِیامَ سَنَه.
در آغاز ماه رجب می نویسد: روزه اش مستحب است: فَقد رُوِی عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَّهُ كَانَ یصُومُهُ وَ یقُولُ شَهْرُ رَجَبٍ شَهْرِی وَ شَعْبَانُ شَهْرُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ شَهْرُ رَمَضَانَ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
نیز در برخی مناسبتها استناد خود را بیان می کند: در مناسبتهای اول رجب متذکر می شود که روز ولادت امام باقر (علیه السلام) است و سپس می گوید: رَوَى جَابِرٌ الْجُعْفِی قَالَ وُلِدَ الْبَاقِرُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِی (علیه السلام) یوْمَ الْجُمُعَه غُرَّه رَجَبٍ سَنَه ۵۷ سَبْعٍ وَ خَمْسِینَ مِنَ الْهِجْرَه.
گاهی قیودی را برای دریافت وعده های ذکر شده در روایات ذکر می کند: وَ رُوِی أَنَّ مَنْ صَامَ مِنْ أَوَّلِهِ ]رجب[ سَبْعَه أَیامٍ مُتَتَابِعَاتٍ غُلِّقَتْ عَنْهُ سَبْعَه أَبْوَابِ النَّار...ِ فَإِنْ صَامَ الشَّهْرَ كُلَّهُ أَعْتَقَ اللَّهُ الْكَرِیمُ رَقَبَتَهُ مِنَ النَّارِ وَ قَضَى لَهُ حَوَائِجَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَه وَ كَتَبَهُ فِی الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ.
شیخ مفید ذیل این روایت می افزاید: این (دریافت این همه عطایا) زمانی است که انسان مؤمنی باشد که از گناهان مهلک اجتناب کند، همچنان که خدا فرمود: إِنَّما یتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ.
نیز در غسل روز اول شوّال (روز عید فطر)، غسل را علامت تطهیر مؤمن از گناه و توجه به خدا برای درخواست حوائج بیان می کند.
گاهی به بیان فتوا و مسائل فقهی پرداخته است از جمله نماز عید فطر را در زمان غیبت انفرادی می داند. و یا در پرداخت زکات فطره: متمکنی که زکات فطره اش را از طلوع خورشید تا پایان نماز عید از مالش اخراج نکرده باشد واجبی را ضایع کرده و گناهی بر خود ذخیره کرده است. بعد از ذکر این نکته به اهمیت و ضرورت پرداخت و احکام فقهی زکات پرداخته است.
عمرو عاص را یکی از فراعنه امت پیغمبر معرفی می کند.
در هیجدهم ذیحجه به نقل ماجرای روز غدیر خم و امامت امیر المؤمنین (علیه السلام) پرداخته و اشعار حسان بن ثابت را درباره این روز نقل کرده است.
ترجمه های مسار الشیعه :
شادی های شیعه، عبدالهادی مسعودی، زائر، ۱۳۸۸ش، قم؛
ترجمه امیر سبحانی، بنیاد علمی فرهنگی باران، قم. متن و ترجمه باهم چاپ شده است. نسخه الکترونیکی این ترجمه که دست ماست ترجمه ای نامفهوم است. اگر همان متن چاپ شده باشد به کار هیچ کس نمی آید.
چاپهای مسار الشیعه :
چاپ سنگی در سال ۱۳۱۵ق به همت میرزا باقر، در تهران؛
چاپ مطبعه محروسه در قاهره در سال ۱۸۹۶م به ضمیمه توضیح المقاصد؛
کنگره شیخ مفید، تحقیق محمد مهدی نجف، ۱۴۱۳ق / ۱۳۷۲ش، قم. این چاپ بر اساس نسخه اصل مؤلف كه تاریخ نگارش آن سال ۳۸۹ هجرى است تصحیح و تحقیق شده است.
چاپ بنیاد علمی فرهنگی باران، تصحیح حسین حمزه و ترجمه امیر سبحانی، ۱۴۳۲ق، قم. نشر الکترونیکی آن توسط کتابخانه آنلاین تاریخ اسلام انجام شده است. نشر الکترونیکی این چاپ که در دست ماست با اغلاط فراوان و تصحیح غیر علمی منتشر شده است. امیدواریم همان نسخه چاپ نشده باشد.
