کتاب «تدبیر امام رضا(ع) در برابر سیاست مأمون» اثری پژوهش محور است.
بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، در زمینة معارف رضوی گام‌هایی بلند برداشته و پیرامون زندگی و سیره اجتماعی، علمی و سیاسی کتاب‌هایی ارزشمند انتشار داده است. کتابی با عنوان «تدبیر امام رضا(ع) در برابر سیاست مأمون» از جملة این آثار است که به تازگی، انتشار یافته است.
برای آشنایی بیشتر با این کتاب با رضا وطن‌دوست که نویسنده کتاب و پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی است، به گفت‌وگو نشستیم:
انگیزه شما از تألیف این کتاب چه بوده است؟
راجع به شخصیت امام رضا(ع) از چند جهت می‌شود گفت‌وگو کرد، یکی از ابعاد شخصیت آن حضرت بُعد سیاسی است، که در آمدن آن حضرت به ایران و همکاری اجمالی با دستگاه خلافت عباسی تبلور یافت. غرض از تآلیف این کتاب، تبیین بعد شخصیت سیاسی آن امام عزیز در ورود به دستگاه خلافت عباسی و همکاری اجمالی با مأمون بود.
از نحوه نگارش و امتیاز این اثر بگویید؟
توجه دارید که در یک تقسیم‌بندی،کارهای پژوهشی به پژوهش‌های موضوع‌محور و مسئله‌محور تقسیم می‌شود. بدیهی است که پژوهش‌های مسئله‌محور امتیازات بیشتری دارند که فعلا مجال بیان آن نیست.
خوشبختانه این اثر از پژوهش‌های نوع دوم است. از این رو در ابتدا سه سؤال مطرح شد که خروجی پاسخ به این سؤال‌ها این کتاب شد. آن سؤال‌ها عبارت‌اند از:
۱. انگیزه پیدا و پنهان مأمون برای دعوت از امام رضا(ع) به ایران و دخالت دادن آن حضرت در امر حکومت چه بوده است؟
۲. با اینکه امام رضا(ع) سزاوارترین مردم به زمامداری بر جامعه اسلامی بود، از چه روی پیشنهاد مأمون را مبنی بر پذیرش خلافت نپذیرفت؟
۳. با وجود اینکه امام خلافت پیشنهادی مأمون را رد کرد، چرا ولایتعهدی او را پذیرفت؟
کتاب دربرگیرنده چه موضوعاتی است؟
همان‌گونه که از عنوانش پیداست، این کتاب از نوع تدبیر حکیمانة امام رضا(ع) در تعامل با حکومت عباسی می‌گوید می‌کند و عملکرد و رهنمودهای آن حضرت را در عرصه سیاست و شیوه رفتارش را در قالب چند فصل تبیین می‌کند.
به نظر شما اهمیت این کتاب در چیست؟
شخصیت امام رضا(ع) تنها در بعد معنوی، علمی، اجتماعی و اخلاقی خلاصه نمی‌شود، بلکه در زندگی آن حضرت فصلی مشعشع و قابل توجه وجود دارد که نباید از آن غفلت کرد و آن شخصیت سیاسی و سیره رفتاری و گفتاری آن حضرت است که این اثر، سیاست امام رضا(ع) را در تعامل با حکومت عباسی بررسی می‌کند.
بفرمایید که این کتاب به لحاظ ساختاری دارای چند فصل است؟
این کتاب دارای هفت فصل است که عبارت‌اند از: «کلیات»، «وضعیت سیاسی دوران امامت امام رضا(ع)»، «سیاست مأمون در دعوت از امام رضا(ع)»، «دلائل نپذیرفتن خلافت از سوی آن حضرت»، «سیاست امام رضا(ع) در پذیرش ولایتعهدی»، «تحلیلی بر عهدنامة ولایتعهدی» و فصل پایانی آن عبارت است از «تغییر خط مشی سیاسی مأمون بعد از شهادت امام رضا(ع)».
در مورد سیرة سیاسی امام رضا(ع) که بخش عمده این کتاب را تشکیل می‌دهد، توضیح دهید؟
بخش اعظم و فصول اصلی این کتاب مانند فصل ۴، ۵ و ۶ به بیان سیاست حکیمانة آن حضرت در برابر سیاست شیطانی مأمون اختصاص یافته است. فصل چهارم از پاسخ به چرایی نپذیرفتن خلافت از سوی امام گفت‌وگو می‌کند. فصل پنجم به بیان دلایل و فلسفة پذیرش ولایتعهدی پرداخته است و فصل ششم که تحلیلی بر عهدنامة ولایتعهدی است، نخست نمونه‌هایی از شیطنت مأمون در تنظیم سند ولایتعهدی و واژه‌هایی که در متن آن به‌کار برده است. سپس در بخش پایانی آن، محتوای دستخط امام بررسی شده است که نکاتی حکیمانه به‌کار برده شده که شیطنت مأمون در تنظیم سند ولایتعهدی را خنثی کرده است.
