تکميل پرونده احاديث برگرفته از آيه فوق
نگارنده براي يافتن احاديثي که از آيه مورد بحث برگرفته است، از تعبير «بالحکمة و الموعظة الحسنة» و برخي تعابير ديگر در جستجوي لفظي بهره گرفت، ولي اين احتمال وجود داشت که شايد حرف جرّ باء در پاره‌اي روايات با کلمه «الحکمة» همراه نشده باشد، لذا با جستجوي «الموعظة الحسنة» به دنبال يافتن ديگر روايات مشابه برآمد. با اين جستجو دو متن زير به دست آمد:
1. در نهج‌البلاغه در وصف پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله:
فبالغ( في النصيحة و مضي علي الطريقه و دعا الي الحکمة و الموعظة الحسنة.۱
در اين متن، اشکالي به خاطر مي‌رسد؛ بنابر آيه قرآن، حکمت و موعظه حسنه وسيله دعوت است، نه هدف دعوت. لذا برخي از شارحان حديث در صدد تأويل آن و هماهنگ‌سازي آن با آيه فوق برآمده‌اند:
ابن ميثم در شرح اين عبارت آورده است:
دعوته الي الحکمة و الموعظة هي دعوته الي سبيل الله بهما امتثالاً لقوله تعالي:ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمـَوْعِظَةِ الْحـَسَنَةِ.۲
ولي احتمال وقوع تحريف در اين متن را نبايد از نظر دور دانست. ۳
2. در نامة مأمون به امام رضا( در وصف پيامبر(:
فبلّغ عن الله رسالته و دعا الي سبيله بما امره به من الحکمة و الموعظة الحسنة و المجادلة بالّتي هي احسن ثم بالجهاد و الغلظة.۴
در اينجا نقل روايت ديگري مفيد است که در آن، در لابه‌لاي «بالحکمة و الموعظة الحسنة»، کلمه «البالغة» افزوده شده است. لذا اين متن در جستجوي عبارتي «بالحکمة و الموعظة الحسنة» به دست نمي‌آيد، بلکه جستجوي ترکيبي «بالحکمه» و «الموعظة الحسنة» براي يافتن روايت کارساز است.
در زيارتي جامعه خطاب به امام معصوم( گفته مي‌شود:
... و دعوت الي الله بالحکمة البالغة و الموعظة الحسنة.
آنچه تاکنون آورديم، درباره حديثي بود که سرچشمه قرآني داشت. حال، به بررسي حديثي از حضرت سيدالشهداء( مي‌پردازيم که در سنت ريشه دارد.
1.نهج‌البلاغه، خ۹۵؛ شرح نهج‌البلاغه ابن ابي الحديد، ج۷، ص۶۶؛ بحارالانوار، ج۱۸، ص۲۱۹.
2.شرح نهج‌البلاغه ابن ميثم، ج۲، ص۴۰۰ و نظير آن در منهاج البراعة، ج۷، ص۱۱۴.
3.محقق شوشتري در بهج الصباغة، ج۲، ص۱۹۶ در هنگام تفسير اين سخن، آن را به اين شکل نقل کرده است: «و دعا الي الله بالحکمة و الموعظة الحسنة» و سپس به آيه قرآن اشاره کرده است. اين متن محرف، گويا از اين جهت بر قلم اين محقق جاري شده که تحريف عبارت اصلي در ارتکاز ذهني ايشان جا گرفته بوده است.
4.کشف الغمة، ج۲، ص۳۳۲ (و به نقل از آن در بحارالانوار، ج۴۹، ص۱۴۸).
