ابن ابي الحديد در توضيح اين عبارت گويد:
کلعقة لاعق مثل يضرب للشيء الحقير التافه و يروي بضمّ اللام و هي ما تأخذه الملعقة.^۱
نظير اين عبارت در کلام ديگر شارحان نهج‌البلاغه هم ديده مي‌شود. ^۲
روايات ديگري هم که اين واژه را در برداشت، تأييدگر اين معنا بود؛ از جمله در حديثي مي‌خوانيم:
فالويل الطويل لمن باع ثواب معاده بلعقة لم تبق، و بلعسة لم تدم.^۳
و يا در روايت ديگر، در وصف دنياي بي‌ارزش ظالمان اهل‌بيت مي‌خوانيم:
و هل هي الا کلعقة الآکل و مذقة الشارب و خفقة الوسنان، ثم تلزمهم المعرّات خزياً في الدنيا و يوم القيامة يردون الي اشدّ العذاب؟^۴
با اين همه، هنوز لطافت کلام امام( به درستي درک نشده بود تا به سرچشمه حديث فوق برخورد شد.

سرچشمه حديث

در خطبه‌اي از نهج‌البلاغهدر مذمّت دنيا آمده است:
قد تصافيتم علي رفض الآجل و حبّ العاجل و صار دين احدکم لعقة علي لسانه.^۵
ابن ابي الحديد در توضيح اين روايت آورده که فرزدق اين سخن را از حضرت گرفته و هنگامي که از عراق آمده و حسين‌ بن علي از وي از مردمان پرسيد، در پاسخ گفت:
اما قلوبهم فمعک، و امّا سيوفهم فعليک، و الدين لعقة علي السنتهم، فاذا امتحصوا قلّ الديانون. ^۶
در اين سخن خلطي رخ داده و سخن فرزدق با سخن امام( در هم آميخته است. در کشف الغمة به نقل از فرزدق گويد:
حسين( در هنگام بازگشتم از کوفه با من ملاقات کرد و گفت: اي ابا فراس، در پشت سرت چه خبر است؟ گفتم: راست بگويم؟ گفت: راستي را خواهانم. گفتم: «اما القلوب فمعک، امّا