6 ـ 3 ـ 3. کنيه‌هاي حديثي امامان و اهميت آن در فهم حديث

چنان‌که پيش‌تر گذشت، به شهادت تاريخ، امامان گاه در احاديث به کنيه و لقب خوانده ‌شده‌اند. اين امر در بسياري موارد، از باب تقيه بود، اما نبايد از نظر دور داشت که ايشان کنيه‌هايي غير از موارد حديثي داشته‌اند که در اينجا اشاره‌وار به کنيه‌هاي هر يک و کنيه‌هاي حديثي ميان آنان ـ که در تشخيص احاديث و اسناد آن اهميت دارد ـ مي‌پردازيم. آقاي حسيني جلالي اين مبحث را چنين ارائه نموده‌اند:
براي معصومان( دو نوع كنيه متصور است: الف. كنيه‌هايي که براي استعمال عمومي و روزمره وضع شده‌بود که در كتب تاريخ و سيره ذکر شده ‌است که به شرح زير مي‌آيد: 1. كنيه پيامبر(: أبوالقاسم؛ 2. كنيه علي بن أبي طالب(: أبوالحسن، و أبوالحسين، و أبوتراب؛ 3. كنيه امام حسن بن علي(: أبومحمد؛ 4. كنيه امام حسين بن علي(: أبوعبدالله؛ 5. كنيه امام علي بن حسين(: أبوالحسن، و أبومحمد، و أبوبكر. و به قول ابن أبي الثلج در روايت ديگري: أبوالحسين؛ 6. كنيه امام محمد بن علي(: أبوجعفر؛ 7. كنيه امام جعفر بن محمد(: أبوعبدالله؛ 8. كنيه امام موسى بن جعفر(: أبوالحسن، و أبوإبراهيم؛ 9. كنيه امام علي بن موسى(: أبوالحسن؛ 10. كنيه امام محمد بن علي(: أبوجعفر؛ 11. كنيه امام علي بن محمد(: أبوالحسن؛ 12. كنيه امام حسن بن علي(: أبومحمد؛ 13. كنيه قائم(: أبوالقاسم.
ب) كنيه‌هايي از معصومين( که در كتب حديث و أسانيد روايات به چشم مي‌خورد که از اين قرار است: أبو إبراهيم، امام كاظم(. و أبو إسحاق، امام صادق(. و أبو جعفر، مشترک بين امام باقر و امام جواد(؛ اکثراً مطلق به کار رفته است و اگر به اول قيد خورده باشد، امام باقر و به ثاني مقيد باشد، امام جواد( است. و أبوالحسن، مشترك بين أميرالمؤمنين(، و امام زين‌العابدين(، و امام كاظم(، و امام رضا(، و امام هادي( است و کمتر پيش مي‌آيد که در احاديث، مقصود امام علي( باشد. در صورت اطلاق، معمولاً امام كاظم( است. در اين صورت، گاه منظور امام رضا( است. اين کنيه اگر مقيد به اول باشد، امام كاظم( است. و در صورت تقييد به ثاني، امام رضا( است. و با قيد ثالث بر امام هادي( دلالت دارد. و در صورت اطلاق، با قرينه به يکي از آن دو اختصاص دارد. و أبو الحسنين مختص اميرالمؤمنين(. و أبوعبدالله، مشترك بين امام حسين(، و امام صادق( است؛ ولي اگر به صورت مطلق در كتب اخبار وارد شود، مراد امام صادق( است. أبوالقاسم، مشترك بين حضرت رسول(، و حضرت صاحب( است؛ اما در بيشتر موارد، مقصود از اطلاق آن در كتب اخبار حضرت صاحب( است. أبو محمد، مشترك بين امام حسن مجتبى(، امام زين‌العابدين(، امام حسن عسكري( است. ولي در اکثر موارد اطلاق آن در كتب اخبار، بر امام حسن عسكري( دلالت دارد. گاه نيز در روايات ديده شده که امام زمان به أبوجعفر خوانده شده است؛ گرچه اين کنيه در ميان کنيه‌هاي معمول حضرت ذکر نشده ‌است. ^۱