گام‌هاي شکل‌گيري نخستين مکتب حديثي شيعه
سعيد شفيعي ۱
چکيده
کوفه نخستين شهري است که شيعه و حديث شيعه در آن پديد آمد، اما آغاز شکل‌گيري مکتب حديثي شيعه را نمي‌توان به تاريخ ورود اميرالمؤمنين على عليه السلام به كوفه بازگرداند. در اين دوران، گرچه سخنان پربار اميرالمؤمنين و موضع‌گيري‌هاي آن حضرت در مسائل مختلف پيش روي كوفيان بود، اما آنان به آن حضرت مانند ديگر صحابه پيامبر مي‌نگريستند و حتي گاه نظريات صحابي مانند ابن‌مسعود را بر نظر ايشان ترجيح مي‌دانند. در واقع، تشکيل نهاد نظام‌مند حديثي و عقيدتي در شيعه سيري تدريجي را طي کرده است؛ حرکتي که از پيش از ورود اميرمؤمنان علي عليه السلام به کوفه آغاز شد و در دوران امام باقر عليه السلام به ثمر نشست. اين حرکت هم‌زمان با دوران حکومت امويان است ـ که از بُعد بيروني دوران تلخ شيعه محسوب مي‌شود ـ با مجبور شدن امام حسن عليه السلام به صلح با معاويه و با شهادت امام حسين عليه السلام در سال 61 ق، و با مصيبت‌ها و رنج‌هايي كه شيعيان در زندان‌ها و قتلگاه‌‌هاي حاكمان خونريزي همچون ابن‌زياد و حجاج متحمل مي‌شدند.
اولين گام‌هاي تشکيل مکتب حديثي مستقل در شيعه، به معناي پيروي از نظر و عمل امام، در زمان صادقين عليهما السلام برداشته شد. شايد اولين گزارش مربوط به تشكيل نظامي فقهي و پيروي از دستورات امام در اين زمينه، نامه‌اي است از هشام بن عبدالملك به يوسف بن عمر، والي کوفه، درباره زيدبن على؛ و نيز سخن هشام درباره علاقه كوفيان به امام باقر عليه السلام كه مي‌گفت: «اين مرد پيامبر كوفه است»، در اين زمان حداقل پنج شاخه فكري در ميان شيعيان وجود داشت: شيعه سياسي و مردمي، شاخه معتدل فقيهان، شاخه متكلمان شيعه، شاخه غاليان و مفوّضه.
در اين نوشتار ابتدا چگونگي شکل‌گيري مباني حديثي شيعه، و در ادامه شاخه‌هاي فکري شکل‌گرفته در نخستين مکتب حديثي شيعه به بحث گذارده مي‌شود.
واژگان کليدي: مکتب، حديث، شيعه، تشيع، صادقين عليهما السلام.
درآمد
«مکتب» در لغت، به معناي جايگاه تعليم نوشتن يا جايگاه تعليم ۲ (به صورت مطلق) است. در گذشته اصطلاحاً به جايي مکتب مي‌گفتند که در آن کودکان را تعليم مي‌کردند و خواندن و نوشتن مي‌آموختند ۳ .
1.ارشناسي ارشد علوم قرآن و حديث.
2.مجمع البحرين، ج۴، ص۱۸؛ تاج العروس، ج۱، ص۴۴۵.
3.لغت‌نامه دهخدا، ج۱۴، ص۲۱۳۸۴.
