مختلف پيش روي كوفيان بود، اما آنان به آن حضرت مانند ديگر صحابه پيامبر مي‌نگريستند و حتي گاه نظريات صحابي مانند ابن‌مسعود را بر نظر ايشان ترجيح مي‌دانند. مردم كوفه محبّ علي عليه السلام بودند، اما اين محبت اغلب از قلب‌ها فراتر نمي‌رفت. از سوي ديگر، عده‌اي از ياران مخلص آن حضرت حركت حديثي خود را سال‌ها پيش از ورود اميرالمؤمنين به كوفه آغاز كرده بودند. اين عده اندك سخنان ايشان را همچون درّ گرانبها مي‌دانستند و به گردآوري آن مشغول بودند.
در واقع، تشکيل نهاد نظام‌مند و عقيدتي در شيعه سيري تدريجي را طي کرده است. حرکتي که از پيش از ورود اميرمؤمنان عليه السلام به کوفه آغاز شد و در دوران امام باقر عليه السلام به ثمر نشست. اين حرکت هم‌زمان با دوران حکومت امويان است که از بعد بيروني دوران تلخ شيعه محسوب مي‌شود ـ با مجبور شدن امام حسن عليه السلام به صلح با معاويه و با شهادت امام حسين عليه السلام در سال 61 ق، و با مصيبت‌ها و رنج‌هايي كه شيعيان در زندان‌ها و قتلگاه‌هاي حاكمان خونريزي همچون ابن‌زياد و حجاج متحمل مي‌شدند. امويان در برابر علويون سياستي بي‌رحمانه داشتند، و از اين‌رو، علويون همواره يا در حال قيام بودند و يا انديشه آن را در سر مي‌پروراندند. ^۱ اما، جنبش‌هاي برخاسته از شيعه (توابين) يا در سايه شعار انتقام خون حسين عليه السلام نيز توفيق چنداني حاصل نمي‌كردند.
از سوي ديگر و از ديدگاه دروني در زماني هستيم كه هنوز بنيان اعتقادي شيعه، به معناي امامت و رهبري ديني، شكل نگرفته است. در اين دوران، شيعيان كوفه، بيش از آن‌که با اين مفاهيم آشنا باشند، در اميد پايان روزهاي تلخ سختي‌ها هستند و آرزوي رجعت علي عليه السلام و حسين عليه السلام را در دل دارند يا منتظر منتقم خون او هستند. درباره انتشار فرهنگ اهل‌بيت عليهم السلام در اين دوران، اطلاعات ما نسبتاً اندك است، زيرا عوامل مختلف در اين جريان دست‌اندركار بوده، كه مهم‌ترين آنها را بايد در تعقيب و شكنجه و آزار شيعيان دانست. به علاوه حكومت اموي خود علاقه‌اي به مسائل علمي نشان نمي‌داد، با ملاحظه تمامي اين مشكلات، باز هيچ‌گاه رابطه شيعيان با امامت قطع نشد، بلكه شواهد انكارناپذيري بر رشد و توسعه آن در دست است. به گفته ابومخنف:
پس از شهادت امام حسن عليه السلام چهل هزار نفر از مردم كوفه، نامه تسليتي به امام حسين عليه السلام نوشتند.
كه خود بيانگر اين رابطه عميق و گسترده است.
شهادت حجربن عدي و يارانش به دستور معاويه، و همچنين شهادت و زنداني شدن صدها نفر از شيعيان به دست زياد بن ابيه و فرزندش، عبيدالله، و نيز سنگباران شدن زياد در اولين سخنراني بر فراز منبر مسجد كه در همان جلسه دست هشتاد نفر را بريد! و آن همه ظلم حجاج بن يوسف بر سر شيعيان، به طوري كه مردم از ترس نمي‌توانستند نام اهل‌بيت را براي فرزندانشان انتخاب كنند ^۲ ، همگي حاكي از شيوع فرهنگ اصيل اهل‌بيت عليهم السلام در ميان مردم كوفه است.