به هر حال، در اين زمان هنوز شيعه داراي مکتبي مشخص و متمايز در علم و فرهنگ نيست، و نمي‌توان مکتب يا روشي خاص در تفسير، فقه، و ديگر علوم اسلامي براي آنان در نظر گرفت. اساساً به جز در فقه که شيعيان از عهد صادقين عليهما السلام روشي متفاوت با اهل‌سنت در پيش گرفتند ـ در علومي همچون قرائت، ادبيات، تاريخ و... شيعه و اهل‌سنت در کوفه بسيار به هم نزديک بودند. همچنين، گرچه در دوران امامت ائمه بعدي، بويژه امام سجاد عليه السلام و توسط آن حضرت گام‌هايي در نظام فقهي و حقوقي شيعه برداشته شد، اما در اين زمان هنوز شيعيان با فرهنگ اهل‌بيت عليهم السلام و نياز به پيروي از آنان در مسائل ديني آشنا نبودند.
شايد اولين گزارش مربوط به تشكيل نظامي فقهي و پيروي از دستورات امام در اين زمينه، نامه‌اي است از هشام بن عبد الملك به يوسف بن عمر، والي کوفه، درباره زيدبن على که در اين نامه آمده است:
از علاقه و محبت مردم كوفه به اين خاندان آگاهي داري و مي‌داني که آنان را در جايگاه خود قرار نمي‌دهند، زيرا کوفيان اطاعت اين خاندان را بر خود فرض مي‌دانند و شرائع ديني خود را از آنان مي‌گيرند و گمان مي‌کنند آنها به همه هستي علم دارند... . ۱
همچنين در روايتي از امام صادق عليه السلام كه كليني و كشي( نقل كرده‌اند، تصريح شده است كه شيعيان تا پيش از امام باقر عليه السلام، بجز آنچه از اهل‌سنت فرا گرفته بودند، چيزي از حلال وحرام نمي‌دانستند، تا اين‌که امام باقر عليه السلام باب علم را براي آنها گشود و امور را بيان كرد، و از آن به بعد، ديگران در مشكلات ديني خود نيازمند شيعيان بودند... ۲ از اين روايت بر مي‌آيد كه شيعيان تا زمان امام باقر عليه السلام تعاليم فقهي و عملي مخصوص به خود نداشتند و از فقه رايج اهل‌سنت پيروي مي‌كردند. اغلب مردم كوفه، حتي در زمان امام صادق عليه السلام و پس از آن، از نظريات فقهي أبو حنيفه، سفيان ثوري و ابن أبي ليلي پيروي مي‌كردند. ۳
به هرحال، اولين گام‌هاي تشکيل مکتب حديثي مستقل در شيعه، به معناي پيروي از نظر و عمل امام، در زمان صادقين عليهما السلام برداشته شد. موقعيت علمي اين دو امام بزرگوار سبب مي‌شد تا بسياري از علماي شيعه و اهل‌سنت در محضر آنها حضور داشته باشند و از آنان حديث اخذ کنند. در اين ميان، مردم كوفه شيفته اهل‌بيت عليهم السلام بودند. درباره علاقه كوفيان به امام باقر عليهم السلام از هشام بن عبدالملك نقل شده است كه مي‌گفت:
اين مرد (امام باقر عليه السلام) پيامبر كوفه است. ۴
اين نقل نشان مي‌دهد كه مردم كوفه در اين زمان امام باقر عليه السلام را پيشواي ديني و راهنماي خود در تشريع مي‌دانستند. همچنين نقل شده است كه وي تعبير «المفتون به أهل العراق» را براي آن حضرت
1.تاريخ الطبري، ج۵، ص۴۸۹.
2.اختيار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۲۴ (در شرح حال أبو اليسع)؛ الکافي، ج۲، ص۲۰.
3.ر.ک: حصر الاجتهاد، ص۹۴؛ فرائد الأصول، ج۴، ص۱۳۵.
4.الکافي، ج۸، ص۱۲۰؛ مناقب آل أبي طالب، ج۳، ص۳۲۹.
