احتمالاً بيش از يك بار بوده است. ۱ به احتمال قوي، يكي از مهم‌ترين نتايج اين سفرها ارتباط با شيعيان كوفه و پاسخ به سؤالات و مشكلات آنان بوده است؛ مثلاً أبان بن تغلب در اين سفر همراه امام بوده و آن حضرت محل قبر اميرالمؤمنين علي عليه السلام را به وي نشان داده است. ۲ و در يكي از همين سفرها به حيره بوده است كه ابوحنيفه، به دستور منصور و براي تحقير امام، نزد آن حضرت آمده و چهل سؤال دشوار مطرح كرده، و امام همه سؤالات را به شكل:
أنتم تقولون فيها كذا و كذا وأهل المدينة يقولون كذا و نحن نقول كذا فربما تابعنا و ربما تابع أهل المدينة و ربما خالفنا جميعا.
پاسخ داده‌اند. و پس از اين مناظره بود كه ابوحنيفه مي‌گفت:
ما رأيت أحداً أفقه من جعفر بن محمد. ۳
در اين زمان شيعه داراي نهاد اعتقادي ـ فقهي مشخّص بود، به طوري كه مردم عراق ايشان را به عنوان امام پذيرفته و زكات خود را به آن حضرت مي‌دادند و يكي از دلايلي كه در سال 147 ق، منصور عباسي را وادار كرد امام صادق عليه السلام را به دربار خلافت آورد، همين مطلب بود. ۴ تأثير امام صادق عليه السلام بر مذهب و عقايد شيعه آن‌قدر آشکار است که مذهب شيعه به جهت انتساب به ايشان جعفري خوانده مي‌شود و نيازي به بحث از آن نيست، اما آنچه در اينجا شايان ذکر است، دسته‌بندي‌هايي است که در اين زمان در ميان شيعيان کوفه به وجود آمده بود، و ائمه عليهم السلام را دچار مشکلات فراوان مي‌کرد و تشخيص درستي روايات صادقين عليهما السلام را در اعصار بعدي با سختي‌هاي بسيار مواجه نمود.
دسته‌بندي‌هاي راويان شيعه
شناخت شاخه‌ها و دسته‌بندي راويان شيعه، و افكار و معتقدات هر دسته، در جهت شناخت فضاي صدور و زمينه‌هاي پيدايش روايات شيعي، و علل تضعيف برخي راويان بزرگ، و مهم‌تر از همه در تشخيص روايات صحيح از سقيم، اهميت به سزايي دارد. با وجود اين، در ميان كتب فراواني كه درباره پيدايش تشيع و سير تاريخي آن پديد آمده، هيچ اشاره‌اي به اين مبحث نمي‌يابيم. تنها، استاد محقق دكتر سيدحسين مدرسي در برخي كتب خويش، ۵ به صورت پراكنده، به برخي از شاخه‌هاي موجود از دوران امويان اشاره كرده و برخي از اعتقادات آنان را برشمرده‌اند. ما با حفظ امانت از ايشان، و افزودن شاخه‌ها و عناوين نو، و نيز مصاديق جديد و بعضي استدلالات لازم، به شاخه‌هاي شيعه در دوران امام باقر و امام صادق عليه السلام اشاره مي‌كنيم.
1.ر.ک: الکافي، ج۶، ص۴۴۵، ح۳.
2.كامل الزيارات، ص۸۳؛ الکافي، ج۴، ص۵۷۲؛ فرحة الغري، ص۸۶.
3.ر.ک: الكامل في ضعفاء الرجال، ج۲، ص۱۳۲؛ تهذيب الکمال، ج۵، ص۷۹؛ الإرشاد، ص۱۹۰ (و شگفت از ابن عدي كه نام امام صادق عليه السلام را در فهرست ضعفا ذكر مي‌كند؟!).
4.مطالب السؤول في مناقب آل الرسول صلي الله عليه و آله و سلم، ص۱۱۵ـ ۱۱۶؛ كشف الغمة، ج۲، ص۳۷۱؛ وفيات الأئمة، ص۲۴۱.
5.مقدمه‌اى بر فقه شيعه (كليات و كتابشناسى)، ص۳۰ـ۳۳؛ مكتب در فرايند تكامل (به شكل پراكنده)؛ ميراث مكتوب شيعه از سه قرن نخستين هجري، دفتر اول، فصل دوم، ص۶۷ و۱۲۰ و۱۳۰ و... .
