مختلف، ممكن است معانى مختلفى بدهد و براى درك درست مراد متكلم، بايد جهات خارجى و قراين موجود در عصر تكلم را در نظر گرفت.
از همين‌جاست كه در علم معانى و بيان، بر شناخت «مقتضاى حال» تأكيد شده است. گاهى شخصيت شنونده يا شرايط موجود در هنگام سخن گفتن، متكلم را تحت تأثير قرار مى دهد و معناى خاصى را از سخن خود اراده مى كند.
فيض در تفسير روايات هم از سبب صدور آنها استفاده مى كند و هم از فضاى صدور آنها. مقصود ما از «سبب صدور» حادثه خاصى است كه اتفاق افتاده و به دنبال آن حديثى از معصوم( صادر شده است يا سؤالى است كه راوى يا ديگرى از معصوم نموده و حضرت به آن پاسخ داده است، ولى هدف از «فضاى صدور» شرايط خاص اجتماعى، سياسى، فرهنگى و... موجود در عصر صدور روايات است. البته شناخت هر دو امر براى درك مراد از حديث لازم است؛ نمونه‌اى از توجه فيض به سبب صدور احاديث
شيخ در التهذيب روايتى از پيامبر( نقل كرده است:
انما الاعمال بالنيات و انما لكل امرء ما نوى.۱
مرحوم فيض در آغاز، اين حديث را با ذكر تتمه آن تكميل مى كند:
فمن كانت هجرته الى الله و رسوله فهجرته الى الله و رسوله و من كانت هجرته الى دنيا يصيبها او امرأة يتزوجها فهجرته الى ما هاجر اليه.
سپس اضافه مي‌كند:
پيامبر( اين سخن را هنگامى بيان كرد كه به ايشان گزارش رسيد برخى از مبارزان و مجاهدان، هدفشان از شركت در جهاد و هجرت به سوى جنگ، امورى نظير گرفتن غنايم، اسيران و كسب آوازه و شهرت در هنگام پيروزى است. پيامبر تذكر داد هر فردى به همان هدفى مى رسد كه در قلب خود مى پروراند، خواه آن هدف دنيوى باشد يا اخروى، اگر فردى هدفش رسيدن به امور دنيوى باشد، در آخرت اجرى ندارد. ۲
8. تصحيح متون روايات كتب اربعه با استفاده از منابع مختلف روايى
يكى از خدمت هاى بزرگ فيض را به احاديث مى توان تصحيح متون آنها دانست. فيض از آنجا كه نسخه هاى مختلف كتب اربعه را در دست داشته و داراى تتبع كامل در موارد ورود روايت دركتب اربعه و غير آنها بوده است، سعى كرده در مواردى كه روايتى به غلط نقل شده و يا برخى از الفاظ متن آن به مشابه خود تغيير و تصحيف يافته است، آنها را به نحو صحيح نقل كند و موارد اشتباه در نقل يا تصحيف را متذكر شود، حتى گاهى برخى از نسخه ها را به جهت كثرت غلط نقل نمى كند و تنها به انتخاب نسخه صحيح مى پردازد.
1.التهذيب، ج۴، ص۱۸۴.
2.الوافي، ج۴، ص۳۶۵ـ ۳۶۶.
