است، در حالى كه نقيض آن را در حكم متقدمان مى يابيم. در كلام متقدمان در تعريف اصل، «مجموعه مورد اعتمادى از احاديث بودن» شرط نشده است، بلكه در بعضى از موارد، اصول و يا نويسندگان آن مورد تضعيف قرار گرفته اند؛ مثلاً قدما، على بن حمزه را از اصحاب اصول برشمرده اند ولى آثار او را على الاطلاق نپذيرفته اند و حتى شيخ طوسى لعن امام رضا(ع) را در مورد او نقل كرده است. ۱
2 ـ «علامه قهپايى» در تعريف اصل مى نويسد:
فالاصل مجمع عبارات الحجة(ع) والكتاب يشتمل عليه وعلى الاستدلالات والاستنباطات شرعاً و عقلاً. ۲
به عبارت ديگر بنا به نظر علامه قهپايى، اصل، تنها حاوى عبارات معصوم است، ولى كتاب شامل كلام معصوم و استدلالات و استنباطات شرعى و عقلى مؤلف است.
اين رأى را وحيد بهبهانى از قول يك دانشمند نقل كرده است. ۳
محققان بر اين نظر نيز خرده گرفته اند كه: اوّلاً: گاهى كتاب بر اصل هم اطلاق مى شود و اعم از آن است. ثانياً برخى مصادرى كه در فهرست طوسى و نجاشى به كتاب توصيف شده اند، اكنون وجود دارند، ولى در آنها استدلال عقلى و شرعى وجود ندارد و تنها نقل احاديث ائمه است مثل كتاب سليم. ۴
1.نك: الفهرست، محمد بن حسن طوسى، تحقيق: محمد صادق بحر العلوم، قم، منشورات رضى، ص۱۲۲؛ رجوع شود به: دائرة المعارف الاسلامية الشيعية، حسن امين، چاپ سوم: بيرون، دارالتعارف، ۱۹۸۶، ج۲، ص۳۳، مقاله آقاى جلالى.
2.معجم الرجال، علامه قهپايى، ج۱، ص۹
3.فوائد الوحيد البهبهانى (ضميمه رجال الخاقانى)، ص۳۲؛ علم الحديث، كاظم مدير شانه چى، ص۷۲
4.رجوع كنيد به: دائرة المعارف الاسلامية الشيعية، ج۲، ص۳۳؛ المعجم المفهرس لالفاظ احاديث بحارالانوار، مقدمه كتاب، محمد على مهدوى راد؛ تلخيص مقباس الهداية، على اكبر غفارى، چاپ اوّل، تهران، جامعة الامام الصادق(ع)، ص۱۶۰
