2 ـ زمان تأليف اصول اربعمأة
درباره زمان تأليف اصول اربعمأة نيز بين صاحب نظران اختلاف رأى وجود دارد و در كتابهاى رجالى ما تاريخ تأليف اين اصول و تاريخ وفات صاحبان آن به طور دقيق مشخص نشده است، گرچه با تقريب مى توان حدسهايى در اين زمينه زد. بى شك هيچ يك از اين اصول قبل از زمان اميرالمؤمنين(ع) و بعد از امام حسن عسگرى(ع) تأليف نشده است؛ زيرا چنانچه در تعريف اصل متذكر شديم بايد در عصر ائمه(ع) تأليف شده باشد، چرا كه روايات آنها مستقيماً و يا با يك واسطه از ائمه اخذ شده اند، گرچه اگر با واسطه از امام اخذ شده و سپس نگارش شده باشد مى تواند اندكى پس از امام عسگرى(ع) هم نوشته شده باشد. ۱
به هر حال درباره زمان تأليف اين اصول بين صاحب نظران اختلاف وجود دارد. ملاحظه آراى آنان نشان مى دهد اين اصول در يكى از سه زمان زير تكوين يافته است:
الف ـ دوران امام على(ع) تا عصر امام حسن عسگرى(ع). ابن شهر آشوب از شيخ مفيد نقل مى كند:
صنّف الامامية من عهد اميرالمؤمنين على(ع) الى عهد ابى محمد الحسن العسگرى(ع) اربعمأة كتاب سِمّى الاصول وهذا معنى قولهم؛ «له اصل…» ۲
اين نظر مورد قبول ابن شهرآشوب، ۳ آقابزرگ تهرانى، ۴ ، محسن امين ۵ و نيز
1.اين نظر نگارنده است؛ در هيچ يك از منابع نيافتيم كه قائل باشند پس ازعصر امام حسن عسكرى(ع) هم ممكن است اصلى تدوين شده باشد، ولى با توجه به اينكه ممكن است روايات اصل با يك واسطه از امام اخذ و سپس نگارش شده باشد، ممكن است برخى از اين اصول، اندكى پس از عصر امام عسكرى(ع) تدوين شده باشند.
2.الارشاد فى معرفة حجج اللّه على العباد، محمد بن نعمان شيخ مفيد، ص۲۵۳؛ معالم العلماء، ابن شهر آشوب، نجف، مطبعة حيدرية، ۱۳۸۰هـ، ص۳
3.معالم العلماء، ص۳
4.الذريعة، ج۲، ص۱۳۱
5.اعيان الشيعة، ج۱، ص۱۴۰
