مروری بر كتاب«دين، مراسم مذهبی و فرهنگ»

راوی: كتاب «دين، مراسم مذهبی و فرهنگ» به بررسی رويكردهای مختلف نسبت به مفاهيم «دين»، «مراسم مذهبی» و «فرهنگ» پرداخته و رابطه‌ی اين سه مفهوم را با يكديگر بيان می كند.

به گزارش راوی، مؤلف در كتاب «دين،‌مراسم مذهبی و فرهنگ» جلوه‌های مراسم مذهبی را (كه به صورت حركات بدنی در مكان‌ها و اشياء خاص جلوه‌گر است) مورد بررسی قرارداده است.
از نظر وی مراسم مذهبی يك امر ضروری برای حفظ جهان‌بينی و ويژگی‌های مذهب است كه خود را در قالب مفاهيم نمادين نشان می‌دهد. اين اثر متشكل ازهشت فصل است كه در هر بخش نويسنده به بيان رابطه‌ی ميان دين، مراسم مذهبی و فرهنگ پرداخته و در پاره‌ای از نقاط، نظريات صاحب نظران در اين حوزه را نيز مطرح می‌كند.
رابطه‌ی متقابل بين عقايد و اعمال مذهبی و ارتباط اين دو با جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی دين، سبب شده نويسنده فصل اول را با عنوان «از عقايد به اعمال» آغاز كند.
وی در اين بخش نقش مراسم مذهبی در زندگی اجتماعی را اينگونه بيان می كند :«از آن جايی كه مراسم جنبه محسوس زندگی اجتماعی هستند، يعنی كارهايی كه ما انجام می‌دهيم، می‌بينيم و می‌شنويم و در آن‌ها شركت می‌كنيم،‌باعث تقويت هر‌چه بيشتر مرام‌ها، تعهدات و ارزش‌های مذهبی آرمانی می‌شوند و عملكرد اصلی مراسم برقراری نوعی ارتباط است».
او در فصل دوم به بحث و بررسی پيرامون جنبه‌های مختلف مراسم مذهبی از ديدگاه‌های گوناگون می‌پردازد و در اين راستا فصل دوم كتاب را با عنوان «چند رويكرد كلی به مراسم مذهبی» دنبال می‌كند.از ديدگاه شون مك‌لولين مهم‌ترين هدف اين فصل :«تأكيد بر اين حقيقت كه مذهب پديده‌ای است كه مردم هم به آن اعتقاد دارند و هم به آن عمل می‌كنند» است.
رويكرد افراد در جهان غرب مدرن نسبت به دين از جمله رويكردهايی است كه در اين فصل اين‌چنين مورد اشاره قرار گرفته :«دين را ماهيتا كنش عقلانی و هستی‌گرايانه‌ی ايمان و عقيده می‌دانند، از اين رو به موضوعات اعمال انجام شده در مراسم مذهبی اغلب تا حدی به عنوان موضوعات فرعی نگريسته می‌شود و همينطور دين را بسيار فراتر از ويژگی‌های فرهنگی مراسم مذهبی خاص می‌دانند».
در رابطه با رشته‌های انسان‌شناسی و مذهب تطبيقی و رويكرد تكاملی آن‌ها نسبت به مذهب، نيز در اين فصل اشاراتی آمده است. فصل سوم كتاب با نام «دوركيم و عملكرد مراسم» به رشته‌ی تحرير درآمده كه به بيان رويكرد تحول‌گرای دوركيم راجع به مراسم مذهبی و نيز به بررسی ديدگاه‌های اين جامعه‌شناس شهير فرانسوی پيرامون دين پرداخته ‌است.
فصل چهارم نيز به دنبال فصل سوم آراء دوركيم پيرامون مراسم مذهبی‌ را مورد نقد و بررسی قرار می دهد و ديدگاه دوركيم درباره‌ی مراسم مذهبی را اينگونه روايت می كند كه او(دوركيم) فايده‌ی اين مراسم را در رويداد‌های سرنوشت‌ساز زندگی مانند مرگ و ازدواج می‌بيند و نقش مراسم مذهبی را در اين نقاط مهم و بحرانی، بسيار مؤثر می بيند.
يافته‌های مؤلف در فصل پنجم حاكی از آن است كه پايبندی به مذهب در جوامع مدرن به خاطر فرهنگ‌های حس‌گرای علمی جديد، رو به افول است و مذهب مدنی (Civil Religion)كه همان سنت‌های مورد قبول همگان است، نقش سنتی مراسم مذهبی را در جوامع مدرن بازی می‌كند و اين امر موجب شده كه نويسنده فصل پنجم را با عنوان «مراسم غير مذهبی» به رشته تحرير در آورد. «فرهنگ» عنوانی است كه نويسنده اين اثر به فصل ششم كتاب اختصاص داده است.
وی در آغاز اين فصل به تعريف و بيان ريشه‌ی واژه‌ی فرهنگ پرداخته و در ادامه از نقطه نظرات پست‌مدرن‌ها و نسبيت‌گراها در رابطه با فرهنگ سخن به ميان آورده كه از نظر آن‌ها بر لزوم جايگزينی مطالعه و شناخت فرهنگ عامه به جای فرهنگ نخبه تأكيد شده است. مؤلف در جملات پايانی فصل پيرامون اين امر بيان می كند:«در هر حال هيچ‌كدام از مطالعات انجام شده در مورد دين قادر نيست اين واقعيت را كه جهانی‌سازی فرهنگ باعث احيای دوبادره‌ی مذاهب جهان شده است را ناديده بگيرد».
در اين فصل علاوه بر بيان برخی نظرات معاصر درباره‌ی فرهنگ، اشاره به رخنه‌ی دوباره‌ی مذهب به ذهن محققان و همينطور روش تفكر انسان‌های مذهبی در مورد خويشتن و اجتماعی كه به آن تعلق دارند شده است.
نويسنده‌ در فصل هفتم با نام «دين و فرهنگ» به مذهب به عنوان شيوه‌ی فرهنگی نگريسته و هدف اين فصل را اين چنين بيان می دارد:«بحث درباره‌ی اين موضوع است كه همه‌ی اعمال انسانی از جمله اعمال مذهبی در شرايطی وضع می‌شوند كه هميشه زمينه‌های فرهنگی آن‌‌ها را شكل داده‌اند و مذهب به خاطر قدرت زيادی كه در فرهنگ وجود دارد به عنوان يك ابزار به آن تكيه می‌كند».
«مراسم مذهبی، نمادها و قدرت» عنوان فصل پايانی(هشتم) كتاب است كه در آن ماهيت نمادين مراسم مذهبی مورد بحث قرار گرفته است. در اين فصل نويسنده پس از تعريف «نماد» به بيان رابطه ميان نماد و مراسم مذهبی پرداخته و نقش نماد در مراسم مذهبی را اين گونه بيان می كند: آن ها(نمادها) به اين دليل كه مفاهيم را در شكلی ملموس، مختصر و مفيد خلاصه می كنند، باعث ايجاد قدرت تمركز روی مراسم مذهبی می شوند. به عقيده نويسنده در اين فصل تفسير مردم از نمادها، لزوما يكسان نيست با اين وجود آن نماد را به طور مشترك حفظ می‌كنند و مراسم، بيشتر، مردم را در يك مكان جمع می‌كند تا اينكه از آن‌ها يك واحد همگون بسازد.
كتاب «دين، مراسم مذهبی و فرهنگ» ترجمه‌ای روان و نثری ساده دارد و همچنين وجود واژه‌نامه در صفحات پايانی كتاب كه خوانندگان را با پاره‌ای از واژگان به زبان اصلی در اين حوزه آشنا می‌كند از امتيازات اين اثر است.

كتاب «دين، مراسم مذهبی و فرهنگ» به قلم شون مك‌لولين، تنظيم زهرا جلايی پور و ترجمه افسانه نجاريان، توسط انتشارات رسش، در قطع رقعی و 102 صفحه صورت گرفته است.