ب ـ شيخ زين العابدين مازندانى
صاحب«ريحانةالادب» درباره نگارنده اين نامه، يعنى مرحوم مازندرانى مى نويسد:
شيخ زين العابدين بن مسلم بار فروش مازندرانى، عالمى است ربّانى، فقيه صمدانى، از اكابر علماى اماميه اوايل قرن حاضر چهاردهم هجرى، از تلامذه صاحب جواهر و صاحب ضوابط و سعيدالعلماى مازندرانى، با حسن تقرير و بيان، بين معاصرين خود ممتاز، جلالت علمى او در تمامى اقطار در نهايت اشتهار و مرجع تقليد جمعى وافر از شيعيان هند و عراق و ايران بوده و از تأليفات اوست:«ذخيرةالمعاد»، «زينةالعباد»، «مناسك الحج» و غير اينها. وفات او در شانزدهم ذوقعده سال هزار و سيصد و نهم هجرت واقع گرديد…. ۱ بسم الله الرحمن الرحيم نقل مكتوب بلاغت اسلوب جناب حجةالاسلام، كهف الأنام، مروّج معالم الدين، فامع أُسّ المعاندين، ملاذ المعتقدين، منتجع المجتهدين، مرجع الأقصى و الأدانى، جناب الشيخ زين العابدين المازندانى ـ حماه اللّه عن شرِّ كلِّ حاقدٍ شانى بحُرمةالسبع المثانى ـ كه به نام نامى جناب آيةالله فى العالمين و حجته على الجاحدين، مولانا و مولى الخافِقَين جناب السيدحامد حسين ـ أدام الله وجودهم مدى اختلاف المَلَوَين ـ بعد ملاحظه كتاب مستطاب«استقصاء الافحام» ۲ ، و كتاب عالى نصاب«عبقات الأنوار» ۳ تحرير فرمودند:
1.ريحانةالادب، ج۵، ص۱۴۵ـ۱۴۶(بااندكى تلخيص).
2.كتاب گرانسنگ و مبسوطى است از ميرحامد حسين به فارسى در ردّ«منتهى الكلام» نگاشته يكى از علماى اهل سنّت. نام كامل آن«استقصاء الأفحام و استيفاء الانتقام فى نقض منتهى الكلام» است. سه جلد از آن در لكنهو به سال ۱۳۱۵هـ.ق چاپ شده و شامل مباحثى است درباره عدم تحريف قرآن، اثبات وجود حضرت ولى عصرـ ارواحنالتراب مقدمه الفداء ـ ، شرح احوال بسيارى از علماى اهل سنت و جرح آنان با استناد به كتب رجالى خودشان، طرح پاره اى از اصول و فروع دينى و علمىِ مورد اختلاف علماى فريقين و اقوال آنها و اثبات حق در همه موارد با استدلال و منطق.(نگاه كنيد به الذريعه، ج۲، ص۳۱).
3.عبقات الأنوار، مشهورتر از آن است كه در اينجا به وصف آيد، براى اطلاع از تفصيل مجلدّات آن به مقاله«چهارصد كتاب در شناخت شيعه» در يادنامه علامه امينى (ص۵۵۲ ـ ۵۵۴) مراجعه شود؛ نيز ر.ك: ميرحامد حسين، ص۹۴ـ۹۷ و ص۱۱۰ به بعد.
