موانع اجابت دعا

در کتاب نهج الدعاء، ج ۱، ص ۴۵۸ ـ ۴۹۷ ذیل عنوان موانع اجابت دعا و ج ۱، ص ۶۳۳ ـ ۶۴۵ تحت عنوان «کسی که دعایش مستجاب نمی شود»، روایت های فراوان در مورد علت مستجاب نشدن دعا آمده است. تعدادی روایت در این زمینه را می آوریم:

گناه

ـ الإمام علی(ع): المَعصِیةُ تَمنَعُ الإِجابَةَ.[۱]

امام على(ع): گناه، مانع اجابت مى شود.

ـ الإمام علی(ع): لا تَستَبطِئ إجابَةَ دُعائِک، وقَد سَدَدتَ طَریقَهُ بِالذُّنوبِ.[۲]

امام على(ع): راه دعا را با گناهان بسته اى. بنا بر این، دیر اجابت شدن دعایت را بعید ندان.

ستم

رسول اللّه (ص): لا تَظلِموا فَتَدعوا فَلا یستَجابَ لَکم.[۳]

پیامبر خدا(ص): ستم نکنید که در این صورت، دعا مى کنید و دعایتان مستجاب نمى شود.

نافرمانى از پدر و مادر و آزردن آنها

الإمام الصادق(ع): الذُّنوبُ الَّتی تُغَیرُ النِّعَمَ البَغی، ... وَالَّتی تَرُدُّ الدُّعاءَ وتُظلِمُ «۱» الهَواءَ عُقوقُ الوالِدَینِ.[۴]

امام صادق(ع): گناهانى که نعمت ها را زوال مى آورند، ستم کردن... است و آنهایى که دعا را رد مى کنند و فضا را تاریک مى گردانند، نافرمانى از پدر و مادر و آزردن آنهاست.

بریدن از خویشاوندان

رسول اللّه(ص): قَطیعَةُ الرَّحِمِ تَحجُبُ الدُّعاءَ.[۵]

پیامبر خدا(ص): بریدن پیوند خویشاوندى، مانع اجابت دعا مى شود.

زنا

الإمام الباقر(ع): أوحَى اللّهُ إلى موسَى بنِ عِمرانَ: لا تَزنِ فَأَحجُبَ عَنک نورَ وَجهی، وتُغلَقَ أبوابُ السَّماواتِ دونَ دُعائِک.[۶]

امام باقر(ع): خداوند به موسى بن عمران وحى فرمود که: «زنا مکن، که پرتو رویم را از تو باز مى دارم و درهاى آسمانها به روى دعایت بسته مى شوند».

شرابخوارى

القاسم أبوعبدالرحمن: سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ(ص) یقولُ فِی الخَمرِ: مَن وَضَعَها عَلى کفِّهِ لَم تُقبَل لَهُ دَعوَةٌ، ومَن أدمَنَ عَلى شُربِها سُقِی مِنَ الخَبالِ.[۷]

ابو عبد الرحمان، قاسم: از پیامبر خدا شنیدم که درباره شراب مى فرماید: «هر که آن را در کف بگیرد، هیچ دعایى از او پذیرفته نمى شود، و هر که بر نوشیدن آن مداومت ورزد، از چرکابه اهل دوزخ «۱» به او نوشانده مى شود».

ترک امر به معروف و نهى از منکر

الإمام علی(ع): لا تَترُکوا الأَمرَ بِالمَعروفِ وَالنَّهی عَنِ المُنکرِ، فَیوَلِّی اللّهُ أمرَکم شِرارَکم، ثُمَّ تَدعونَ فَلا یستَجابُ لَکم عَلَیهِم.[۸]

امام على(ع): امر به معروف و نهى از منکر را ترک نکنید که خداوند، امور شما را به دست بَدانتان مى سپارد، و آن گاه نفرینشان مى کنید؛ امّا نفرینتان پذیرفته نمى شود.

سبُک شمردن نماز

رسول اللّه(ص) لِفاطِمَةَ(س): یا فاطِمَةُ، مَن تَهاوَنَ بِصَلاتِهِ مِنَ الرِّجالِ وَالنِّساءِ ابتَلاهُ اللّهُ بِخَمسَ عَشرَةَ خَصلَةً: سِتٌّ مِنها فِی دارِ الدُّنیا... فَأَمَّا اللَّواتی تُصیبُهُ فی دارِ الدُّنیا... ولا یرتَفِعُ دُعاؤُهُ إلَى السَّماءِ، وَالسّادِسَةُ لَیسَ لَهُ حَظٌّ فی دُعاءِ الصّالِحینَ.[۹]

پیامبر خدا(ص) به فاطمه(س): اى فاطمه! هر کس، از مرد و زن، نمازش را سبک بشمارد، خداوند او را به پانزده چیز مبتلا مى کند: شش تاى آنها در سراى دنیاست... و آن شش چیزى که در سراى دنیا به او مى رسد، این است که: ... و [پنجم] دعایش به آسمان بالا نمى رود، و ششم، براى او در دعاى نیکان، بهره اى نیست.

سخن چینى

بحار الأنوار: رُوِی أنَّ موسَى(ع) استَسقى لِبَنی إسرائیلَ حینَ أصابَهُم قَحطٌ. فَأَوحَى اللّهُ تَعالى إلَیهِ: إنّی لا أستَجیبُ لَک ولا لِمَن مَعَک وفیکم نَمّامٌ قَد أصَرَّ عَلَى النَّمیمَةِ.[۱۰]

بحار الأنوار: روایت شده است که موسى(ع) براى بنى اسرائیل که دچار قحطى شده بودند، طلب باران کرد؛ امّا خداوند متعال به او وحى فرمود که: «با وجود سخن چینى که در میان شما هست و به سخن چینى اش ادامه مى دهد، نه دعاى تو و نه دعاى همراهانت را اجابت نمى کنم».

آوازه خوانى

الإمام الصادق(ع): بَیتُ الغِناءِ لا تُؤمَنُ فیهِ الفَجیعَةُ، ولا تُجابُ فیهِ الدَّعوَةُ، ولا یدخُلُهُ المَلَک.[۱۱]

امام صادق(ع): خانه اى که در آن آوازه خوانى شود، از فاجعه در امان نیست، و دعا در آن مستجاب نمى گردد، و فرشته واردش نمى شود.

وفا نکردن به عهد خدا

جمیل عن الإمام الصادق(ع): قالَ لَهُ رَجُلٌ: جُعِلتُ فِداک، إنَّ اللّهَ یقولُ: «ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَکمْ» وإنّا نَدعو فَلا یستَجابُ لَنا!

قالَ: لِأَنَّکم لا تَفونَ اللّهَ بِعَهدِهِ، وإنَّ اللّهَ یقولُ: «أَوْفُواْ بِعَهْدِى أُوفِ بِعَهْدِکمْ»، وَاللّهِ لَو وَفَیتُم للّهِ لَوَفَى اللّهُ لَکم.[۱۲]

جمیل: مردى به امام صادق(ع) گفت: قربانت گردم! خداوند مى فرماید: «مرا بخوانید تا پاسختان دهم»، و ما مى خوانیم و پاسخ داده نمى شویم.

فرمود: «علّتش آن است که شما به عهد خدا وفا نمى کنید. خدا مى فرماید: «به عهد من وفا کنید تا به عهد [م با] شما وفاکنم». به خدا سوگند، اگر با خدا وفا مى کردید، قطعا خدا با شما وفا مى کرد».

متوسّل شدن به غیر خدا

رسول اللّه(ص): یقولُ اللّهُ عز و جل: ما مِن مَخلوقٍ یعتَصِمُ [بِمَخلوقٍ] دونی، إلّا قَطَّعتُ أسبابَ السَّماواتِ وأسبابَ الأَرضِ مِن دونِهِ؛ فَإِن سَأَلَنی لَم اعطِهِ، وإن دَعانی لَم اجِبهُ. وما مِن مَخلوقٍ یعتَصِمُ بی دونَ خَلقی إلّا ضَمَّنتُ السَّماواتِ وَالأَرضَ رِزقَهُ؛ فَإِن دَعانی أجَبتُهُ، وإن سَأَلَنی أعطَیتُهُ، وإنِ استَغفَرَنی غَفَرتُ لَهُ.[۱۳]

پیامبر خدا(ص): خداى عز و جل مى فرماید: «هیچ مخلوقى نیست که به غیر من چنگ زند، مگر آن که اسباب آسمان ها و اسباب زمین را از او قطع مى کنم. پس اگر از من خواست، به او نمى دهم و اگر مرا خواند، پاسخش نمى دهم؛ و هیچ مخلوقى نیست که به من، و نه خلق من، چنگ زند، مگر آن که آسمان ها و زمین را ضامن روزىِ او مى گردانم. پس اگر مرا خوانْد، پاسخش مى دهم و اگر از من خواست، به او مى دهم، و اگر از من آمرزش طلبید، او را مى آمرزم».

حکمت خداوند

رسول اللّه(ص): إنَّ العَبدَ لَیشرِفُ عَلى حاجَةٍ مِن حَوائِجِ الدُّنیا، فَیذکرُهُ اللّهُ مِن فَوقِ سَبعِ سَماواتٍ، فَیقولُ: مَلائِکتی إنَّ عَبدی هذا قَد أشرَفَ عَلى حاجَةٍ مِن حَوائِجِ الدُّنیا؛ فَإِن فَتَحتُها لَهُ فَتَحتُ بابا إلَى النّارِ، ولکنِ ازووها عَنهُ.

فَیصبِحُ العَبدُ عاضّا عَلى أنامِلِهِ، یقولُ: مَن سَبَقَنی؟ مَن دَهانی؟ وما هِی إلّا رَحمَةٌ رَحِمَهُ اللّهُ بِها.[۱۴]

پیامبر خدا(ص): همانا بنده در آستانه رسیدن به حاجتى از حاجت هاى دنیا قرار مى گیرد؛ امّا خداوند از فراز هفت آسمان، یاد او مى کند و مى فرماید: «فرشتگان من! این بنده ام به حاجتى از حاجت هاى دنیا نزدیک شده است. اگر آن را برایش بگشایم، درى به سوى آتش گشوده ام. پس، آن را از او دور کنید».

بنده انگشت حسرت مى گزد و مى گوید: چه کسى بر من [در رسیدن به آن حاجت] پیشى گرفت؟ چه کسى به من نیرنگ زد؟ در صورتى که این، جز یک لطف نیست که خداوند در حقّ او نموده است.

الإمام علی(ع): إنَّ کرَمَ اللّهِ سُبحانَهُ لا ینقُضُ حِکمَتَهُ، فَلِذلِک لا یقَعُ الإِجابَةُ فی کلِّ دَعوَةٍ.[۱۵]

امام على(ع): کرَم خداوند سبحان، حکمت او را نقض نمى کند. از این روست که همه دعاها اجابت نمى شود.

علت های گوناگون

رسول اللّه(ص): أوحَى اللّهُ عز و جل إلى موسى(ع): إنَّ قَومَک بَنَوا مَساجِدَهُم، وخَرَّبوا قُلوبَهُم، وتَسَمَّنوا کما تُسَمَّنُ الخَنازیرُ یومَ ذَبحِها، وإنّی نَظَرتُ إلَیهِم فَلَعَنتُهُم، فَلا أستَجیبُ لَهُم ولا اعطیهِم مَسأَلَتَهُم.[۱۶]

پیامبر خدا(ص): خداوند عز و جل به موسى(ع) وحى فرمود که: «قوم تو، مسجدهایشان را ساختند و دل هایشان را ویران کردند و مانند خوک هاى پروارى در هنگام ذبح فربه گشتند. و من آنها را مى نگرم و لعنتشان مى کنم، و نه دعایشان را مى پذیرم و نه درخواست هایشان را برآورده مى سازم».

رسول اللّه (ص): تُفتَحُ أبوابُ السَّماءِ نِصفَ اللَّیلِ، فَینادی مُنادٍ: هَل مِن داعٍ فَیستَجابَ لَهُ؟ هَل مِن سائِلٍ فَیعطى؟ هَل مِن مَکروبٍ فَیفَرَّجَ عَنهُ؟

فَلا یبقى مُسلِمٌ یدعو بِدَعوَةٍ إلَّا استَجابَ اللّهُ لَهُ، إلّا زانِیةٌ تَسعى بِفَرجِها أو عَشّارٌ.[۱۷]

پیامبر خدا(ص): در نیمه شب، درهاى آسمان گشوده مى شوند و منادى اى ندا مى دهد: «آیا کسى هست که دعا کند تا دعایش مستجاب گردد؟ آیا کسى هست که چیزى بخواهد تا به او داده شود؟ آیا غم زده اى هست تا غمش زدوده شود؟». پس، هیچ مسلمانى نیست که دعایى کند، مگر آن که خداوند دعایش را مستجاب فرماید، بجز زن زناکارى که از راه زنا دادن کسب مى کند، یا باجگیر.

ـ أعلام الدین: الإمام علی(ع) فی خُطبَةٍ لَهُ یومَ الجُمُعَةِ: أیهَا النّاسُ، سَبعُ مَصائِبَ عِظامٍ نَعوذُ بِاللّهِ مِنها: عالِمٌ زَلَّ، وعابِدٌ مَلَّ، ومُؤمِنٌ خَلَّ «۲»، ومُؤتَمَنٌ غَلَّ «۳»، وغَنِی أقَلَّ، وعَزیزٌ ذَلَّ، وفَقیرٌ اعتَلَّ.

فَقامَ إلَیهِ رَجُلٌ فَقالَ: صَدَقتَ یا أمیرَ المُؤمِنینَ، أنتَ القِبلَةُ إذا ما ضَلَلنا، وَالنّورُ إذا ما أظلَمنا، ولکن نَسأَ لُک عَن قَولِ اللّهِ تَعالى: «ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَکمْ» «۴» فَما بالُنا نَدعو فَلا نُجابُ؟

قالَ: لِأَنَّ قُلوبَکم خانَت بِثَمانِ خِصالٍ:

أوَّلُها: أنَّکم عَرَفتُمُ اللّهَ فَلَم تُؤَدّوا حَقَّهُ کما أوجَبَ عَلَیکم، فَما أغنَت عَنکم مَعرِفَتُکم شَیئا.

وَالثّانِیةُ: أنَّکم آمَنتُم بِرَسولِهِ ثُمَّ خالَفتُم سُنَّتَهُ وأمَتُّم شَریعَتَهُ، فَأَینَ ثَمَرَةُ إیمانِکم؟

وَالثّالِثَةُ: أنَّکم قَرَأتُم کتابَهُ المُنزَلَ عَلَیکم فَلَم تَعمَلوا بِهِ، وقُلتُم: سَمِعنا وأطَعنا ثُمَّ خالَفتُم.

وَالرّابِعَةُ: أنَّکم قُلتُم، إنَّکم تَخافونَ مِنَ النّارِ، وأنتُم فی کلِّ وَقتٍ تُقَدِّمونَ أجسامَکم إلَیها بِمَعاصیکم، فَأَینَ خَوفُکم؟

وَالخامِسَةُ: أنَّکم قُلتُم، إنَّکم تَرغَبونَ فِی الجَنَّةِ، وأنتُم فی کلِّ وَقتٍ تَفعَلونَ ما یباعِدُکم مِنها، فَأَینَ رَغبَتُکم فیها؟

وَالسّادِسَةُ: أنَّکم أکلتُم نِعمَةَ المَولى ولَم تَشکروا عَلَیها.

وَالسّابِعَةُ: أنَّ اللّهَ أمَرَکم بِعَداوَةِ الشَّیطانِ، وقالَ: «إِنَّ الشَّیطَنَ لَکمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوّاً» «۵» فَعادَیتُموهُ بِلا قَولٍ ووالَیتُموهُ بِلا مُخالَفَةٍ.

وَالثّامِنَةُ: أنَّکم جَعَلتُم عُیوبَ النّاسِ نُصبَ أعینِکم، وعُیوبَکم وَراءَ ظُهورِکم، تَلومونَ مَن أنتُم أحَقُّ بِاللَّومِ مِنهُ، فَأَی دُعاءٍ یستَجابُ لَکم مَعَ هذا؟ وقَد سَدَدتُم أبوابَهُ وطُرُقَهُ، فَاتَّقُوا اللّهَ وأصلِحوا أعمالَکم، وأخلِصوا سَرائِرَکم، وَأمُروا بِالمَعروفِ وَانهَوا عَنِ المُنکرِ، فَیستَجیبَ اللّهُ لَکم دُعاءَکم.[۱۸]

ـ أعلام الدین: امام على(ع) در یکى از خطبه هایش در روز جمعه فرمود: «اى مردم! هفت مصیبتِ بزرگ است که از آنها به خدا پناه مى بریم: عالِمى که بلغزد، عابدى که [از عبادتش] زده شود، مؤمنى که [ایمانش] خلل یابد، و امینى که خائن شود، و توانگرى که نادار شود، و عزیزى که خوار گردد، و فقیرى که بیمار شود».

مردى به امام(ع) گفت: راست گفتى، اى امیر مؤمنان! تویى قبله، آن گاه که به گم راهى در افتیم، و نور، آن گاه که تاریکى، ما را فرو گیرد. حال از تو درباره این فرموده خداوند متعال مى پرسیم که: «مرا بخوانید تا پاسختان دهم». پس چرا دعا مى کنیم و پاسخى داده نمى شویم؟

فرمود: «زیرا دل هایتان به هشت چیز خیانت کرده است:

نخست، آن که: شما خدا را شناختید؛ امّا حقّ او را چنان که بر شما واجب ساخته است، ادا نکردید. پس، شناخت شما به کارتان نیامده است.

دوم، آن که: شما به پیامبر او ایمان آوردید؛ امّا سپس بر خلاف سنّت (روش) او رفتار کردید و شریعتش را میراندید. پس، کجاست ثمره ایمانتان؟

سوم، آن که: شما کتاب او را که بر شما فرو فرستاده شده است، خواندید؛ امّا به آن عمل نکردید و گفتید: شنیدیم و فرمان برداریم. سپس مخالفت کردید.

چهارم، آن که: گفتید از آتش مى ترسید، در حالى که هر زمان، پیکرهاى خود را با گناهانتان، به سوى آتش مى برید. پس، کجاست ترستان؟

پنجم، آن که: گفتید خواهان بهشت هستید، در حالى که هر زمان، کارى مى کنید که شما را از آن دور مى گرداند. پس، کجاست بهشت خواهى شما؟

ششم، آن که: نعمت خداوندگار را خوردید؛ امّا سپاس آن را نگزاردید.

هفتم، آن که: خدا شما را به دشمنى با شیطان فرمان داد و فرمود: «شیطان، دشمن شماست. پس شما نیز او را دشمن خود گیرید»؛ امّا شما بى هیچ سخنى، با او (خدا) دشمنى نمودید و بى هیچ مخالفتى، با او (شیطان) دوستى ورزیدید.

هشتم، آن که: عیب هاى مردم را پیش چشم خود قرار داده اید و عیب هاى خود را پشت سرتان نهاده اید. کسانى را سرزنش مى کنید که خودتان به سرزنش سزاوارتر از آنانید.

با وجود اینها، چه دعایى برایتان مستجاب شود؟ شما درها و راه هاى دعا را بسته اید. پس، از خدا بترسید و کردارتان را درست کنید. و درون هایتان را خالص گردانید و امر به معروف و نهى از منکر کنید تا خداوند دعایتان را مستجاب فرماید».

ـ الإمام زین العابدین(ع): الذُّنوبُ الَّتی تَرُدُّ الدُّعاءَ: سوءُ النِّیةِ، وخُبثُ السَّریرَةِ، وَالنِّفاقُ مَعَ الإِخوانِ، وتَرک التَّصدیقِ بِالإِجابَةِ، وتَأخیرُ الصَّلَواتِ المَفروضاتِ حَتّى تَذهَبَ أوقاتُها، وتَرک التَّقَرُّبِ إلَى اللّهِ عز و جل بِالبِرِّ وَالصَّدَقَةِ، وَاستِعمالُ البَذاءِ وَالفُحشِ فِی القَولِ.[۱۹]

امام زین العابدین(ع): گناهانى که دعا را رد مى کنند، عبارت اند از: بدى نیت، پلیدى درون، دورویى با برادران، باور نداشتن اجابت [دعا]، به تأخیر افکندن نمازهاى واجب تا جایى که وقتشان بگذرد، و تقرّب نجستن به خداوند عز و جل با نیکى کردن و صدقه دادن، و بدزبانى و ناسزاگویى کردن.

ـ الإمام الصادق(ع): کانَ فی بَنی إسرائیلَ رَجُلٌ، فَدَعَا اللّهَ أن یرزُقَهُ غُلاما ثَلاثَ سِنینَ، فَلَمّا رَأى أنَّ اللّهَ لا یجیبُهُ قالَ: یا رَبِّ! أبَعیدٌ أنَا مِنک فَلا تَسمَعُنی، أم قَریبٌ أنتَ مِنّی فَلا تُجیبُنی.

قالَ: فَأَتاهُ آتٍ فی مَنامِهِ فَقالَ: إنَّک تَدعُو اللّهَ عز و جل مُنذُ ثَلاثِ سِنینَ بِلِسانٍ بَذی ءٍ، وقَلبٍ عاتٍ غَیرِ تَقِی، ونِیةٍ غَیرِ صادِقَةٍ، فَاقلَع عَن بَذائِک، وَلیتَّقِ اللّهَ قَلبُک، وَلتَحسُن نِیتُک. فَفَعَلَ الرَّجُلُ ذلِک ثُمَّ دَعَا اللّهَ فَوُلِدَ لَهُ غُلامٌ.[۲۰]

ـ امام صادق(ع): در میان بنى اسرائیل، مردى بود که سه سال دعا مى کرد تا خداوند به او پسرى روزى کند. چون دید خداوند جوابش را نمى دهد، گفت: اى پروردگار من! آیا من از تو دورم که صدایم را نمى شنوى، یا این که تو به من نزدیکى، امّا جوابم را نمى دهى؟

پس، کسى به خوابش آمد و گفت: تو سه سال است که خداوند عز و جل را با زبانى ناسزاگو، و دلى سرکش و ناپرهیزگار، و نیتى ناراست مى خوانى. پس، از ناسزاگویى ات دست بردار و باید دلت از خدا پروا کند و نیتت نیکو گردد.

آن مرد چنین کرد و سپس دعا نمود و پسردار شد.