اعتبار زیارت ناحیه مقدسه

دو زیارت به ناحیه مقدسه نسبت داده شده است.، لیکن زیارتى که به «زیارت ناحیه مقدّسه» شهرت دارد، همان زیارتی است که در کتاب المزار الکبیر (نگاشته ابن مشهدى) آمده است و اینگونه آغاز می شود:

ومِمّا خَرَجَ مِنَ النّاحِیةِ(ع) إلى أحَدِ الأَبوابِ.

قالَ: تَقِفُ عَلَیهِ صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ وتَقولُ: السَّلامُ عَلى آدَمَ صَفوَةِ اللّهِ مِن خَلیقَتِهِ، السَّلامُ عَلى شَیثٍ وَلِی اللّهِ وخِیرَتِهِ، السَّلامُ عَلى إدریسَ القائِمِ للّهِ بِحُجَّتِهِ، السَّلامُ عَلى نوحٍ المُجابِ فی دَعوَتِهِ، السَّلامُ عَلى هودٍ المَمدودِ مِنَ اللّهِ بِمَعونَتِهِ، السَّلامُ عَلى صالِحٍ الِّذی تَوَجَّهَ اللّهُ بِکرامَتِهِ.[۱]

زیارتی که در المزار الکبیر آمده، سند متّصل به ناحیه مقدّسه ندارد و روایت آن، اصطلاحا «مُرسَل» است و قابل ارزیابى سندى نیست؛ ولى مؤلف کتاب المزار الکبیر، در مقدمه این کتاب، آورده است:

اما بعد: من در این کتابم، زیارت هاى گوناگونى را براى مشاهد مشرّف، و نیز آنچه را در آداب مسجدهاى فرخنده وارد شده است، ودعاهایى را که پس از نمازها خوانده مى شوند، و مناجات هاى لذت بخشى را که در خلوتگاه ها با خداوندِ ازَلى مى شود، و آن دسته دعاهایى را که در امور مهم، با آنها به خداوندْ پناه برده مى شود، گرد آورده ام؛ دعاهایى که راویان مورد اعتماد، با سند، از بزرگان [امّت]، نقل کرده اند.[۲]

برخى گفته اند که این عبارت، در توثیق عمومى همه کسانى که در اسناد روایات کتابِ یاد شده قرار دارند، صراحت دارد و از جمله کسانى که بر این مطلبْ اصرار دارند، محدّث نورى است؛[۳]لیکن در این باره، توجه به چند نکته ضرورى است:

۱. ممکن است مقصود ابن مشهدى از عبارت مذکور، توثیق مشایخ بِلا واسطه روایى خویش باشد. بنا بر این، او مى خواهد بگوید کسانى که این روایات را براى وى نقل کرده اند یا در کتب خود نوشته اند، مورد وثوق هستند، نه این که همه کسانى که در سلسله اسناد روایات کتاب وى (المزار الکبیر) آمده اند، مورد وثوق او باشند.

۲. وقتى برخى از راویان کتاب هایى مانند الکافى (با آن همه دقت مؤلف آن)، ثقه نیستند، بعید به نظر مى رسد مؤلفى ادعا کند که همه راویان کتاب او، مورد وثوق او هستند.

۳. بر فرض که از عبارت یاد شده، استنباط شود که ابن مشهدى، همه راویان کتاب المزار الکبیر را توثیق کرده است، با عنایت به این که وى از متأخّرانْ محسوب مى شود، قطعا توثیق او هم بر پایه حدس و نظر بوده و از اعتبار لازم، برخوردار نیست.

بر این اساس، هر چند مورد وثوق بودن مشایخ ابن مشهدى، موجب اعتبار نِسبى روایات کتاب اوست، لیکن این اعتبار، به گونه اى نیست که بتوان با اطمینان، زیارت نامه یاد شده را به طور مستقیم، به امام زمان(ع) نسبت داد و لذا به کسانى که «زیارت ناحیه مقدّسه» را بازگو مى نمایند، توصیه مى شود که آن را مستقیما به امام زمان(ع) نسبت ندهند؛ بلکه آن را به نقل از کتاب المزار الکبیر، از ناحیه مقدّسه، گزارش نمایند.