اعتبار احادیث نهج البلاغه

در بارۀ نهج البلاغه، هیچ سندی گویاتر و محکم‌تر از الفاظ و معانی آن نیست و نهج البلاغه، در مجموع، خود برترین شاهد صحّت صدور آن از امیر مؤمنان علی علیه السلام است. البته بسیاری از عالمان، کتاب‏هایی با عنوان استناد نهج البلاغة، مدارک نهج البلاغة، اسناد نهج البلاغة و مصادر نهج البلاغة تألیف کرده و تلاش کرده‌‏اند تا منابع و اسناد آن را در این آثار، گرد آورند. قسمت‌‏هایی از نهج البلاغه، دارای سندهایی متّصل و قابل اطمینان سندی است و چنانچه قسمت‏‌های دیگر در کنار این قسمت‏ها قرار داده شوند، به وضوح برای هر کس که اهل دقّت‏ نظر و شناخت سبْک سخن باشد، روشن می‏‌گردد که نهج البلاغه، در مجموع، دارای یک سبک است و از یک منبع صادر شده است.
بنا بر این، در اعتبارسنجی نهج البلاغه می‏توان گفت که این کتاب، دارای اعتبار محتوایی، اعتبار ادبی، اعتبار سندی و اعتبار سبْکی است و در مجموع، در انتساب مطالب آن ـ به امیر مؤمنان علی علیه السلام هیچ تردیدی نیست.(۱)

┈┈‏┈┈‏┈┈
نهج‌البلاغه، کتاب ارزشمند و میراث حدیثی گران‌سنگ شیعیان است که از جایگاه والایی نزد ما شیعیان برخوردار است؛ اما گاه استناد آن به امیرالمؤمنین علیه السلام یا مقصود حقیقی برخی متون آن از سوی افرادی مورد شبهات و اشکالات قرارگرفته است.
این شبهات معمولاً از جانب اهل سنت مطرح‌شده است. آنان با توجه به تأثیرگذاری عمیق و شایسته این کتاب ارزشمند، به شبهه افکنی روی آورده‌اند و بدین گونه تلاش کرده‌اند تا استناد نهج‌البلاغه یا برخی از متون آن به امیرالمؤمنین علیه السلام را مخدوش و انکار کنند. برخی از آنان مدعی شده‌اند که نویسنده این کتاب، خود این متون را نوشته است یا این کار را به دیگرانی چون سید مرتضی نسبت داده‌اند. برخی اشکالات نیز از ناحیه ناسازگاری برخی متون نهج‌البلاغه بافرهنگ عمومی اهل سنت مطرح‌شده است. اهل سنت ازآنجاکه فرهنگ غالب و مقدس خود را با نهج‌البلاغه در تعارض دیده‌اند، استناد این متون به آن حضرت را انکار کرده و آن را نگاشته یک شیعی متعصب قلمداد کرده‌اند. به‌طورکلی این گروه از شبهات به‌عنوان شبهات استنادی مطرح است که از جانب اهل سنت طرح‌شده و شیعیان به آن‎ها پاسخ گفته‌اند...
یکی از بهترین و شایسته‌ترین کتاب‌هایی که به‌طور جامع به بررسی استناد نهج‌البلاغه پرداخت، کتاب مصادر نهج‌البلاغه اثر سید عبدالزهرا حسینی خطیب است که در سال‎های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ هجری قمری در لبنان منتشر شد. او با تلاشی گسترده، توانست مصادر ۱۴۴ خطبه، ۶۸ نامه و ۳۴۰ حکمت را مشخص کند.(۲)

┈┈‏┈┈‏┈┈
در سال‌های اخیر برای یافتن مصادر کلمات امام علی(ع) در نهج البلاغه تلاش‌هایی صورت گرفته و منابع آن سخنان را نشان داده‌اند. کتاب‌های زیر نمونه‌هایی از این تلاش‌ها است:

مصادر نهج البلاغه، ضمیمه کتاب ماهو نهج البلاغه، هبه الدین شهرستانی.
مدارک نهج البلاغه، هادی آل کاشف الغطاء.
استناد نهج البلاغه، امتیاز علی خان عرشی رامپوری هندی.
مصادر نهج البلاغه و اسانیده، عبدالزهراء الحسینی الخطیب.
نهج البلاغه توثیقه و نسبته الی الامام علی(ع)، دکتر حامد حنفی.
طبق تحقیقات انجام شده در این زمینه معلوم شده است که ۸۷ خطبه و ۵۰ نامه و ۱۴۴ حکمت در منابع معتبر اهل سنت پیش از سید رضی، ۳۷خطبه و ۷ نامه و ۴۶ حکمت در منابع شیعی پیش از رضی، ۵ خطبه و ۴ نامه و ۱۰۰ حکمت از منابع شیعی پس از سید رضی ولی بدون استناد به او، و ۳ خطبه، ۱ نامه، و ۴۰ حکمت در منابع سنی هم عصر و پس از سید رضی، نقل شده بوده است.(۳)

۱)دلشاد تهرانی، حکومت و مدیریت در نهج‌البلاغه، ص۱۸
۲)سید محمدکاظم طباطبایی، نقد متن و بررسی شبهات پیرامون نهج‌البلاغه، ص۱۹
۳)ویکی پاسخ، مقاله اعتبار نهج البلاغه