كه در پاسخ پرسشهايى نگاشته شده است. ۱ تنها كتابى كه به طور جدى به حسن بصرى نسبت داده شده، رساله او در باب اختيار است. از دو كتابى كه به حسن بن محمد بن حنفيه(م حدود100) نسبت داده شده،آنكه بيشتر تأييد شده، يك نامه است؛ هرچند سرگشاده است. ۲ عادت از بين بردن نامه هاى گردآمده را به دو تن نسبت داده اند: طاووس عينى كه آنها را مى سوزاند، ۳ و شعبه بصرى كه پسرش را مى فرستاد تا برود و آنها را در خاك دفن كند. ۴ حتى كسانى بودند كه با نامه هايى كه درباره پرسش هاى دينى بود، مخالفت مى ورزيدند. اين نكته اى است كه من به آن باز خواهم گشت. ۵
شايد كسى هم انتظار داشته باشد كه رسم و راه نوشتن، تا اندازه اى به ماهيت آنچه نوشته مى شود بستگى داشته باشد و قرائن و اشاره هايى اتفاقى هست كه نشان مى دهد وضع چنين است. به نظر مى رسد كه نوشتن تشهد و استخاره ۶ و شايد نسب شناسى ۷ بيشتر پذيرفتنى است. نوشتن نظر(رأى)هاى شخصى يك دانشمند و شايد سنن، كمتر پذيرفتنى است. ۸ در بين اين نكته ها، بيشترين و بزرگترين دشمنى ها با نوشتن رأى است كه به بهترين وجه گواهى شده است. ۹
84ـ اين موضوعات گوناگون، اين نظريه را تأييد مى كند كه نوشتن در خلوت، نه در
1.نك: J. Horovitz, The earliest biographies of the prophet and their authors , Islamic Culture, ۱, ۱۹۲۷, pp. ۵۴۸-۵۰.
2.براى آگاهى از اين متن و برخى متن هاى دينى ديگر كه به صورت رساله اند، نك: Cook, Early Muslim dogma.
3.طبقات، ج۵، ص۳۹۳، س۵؛ عبدالرزاق، مصنّف، ج۱۱، ص۴۲۵، شماره۲۰۹۰۱
4.تقييد، ص۶۲c
5.نك: پايين، بند۱۳۱
6.نك: بالا، بند۱۵، پانوشت۷۴
7.نك: بالا، بند۳۸، پانوشت۱۳۸؛ بند۶۸، پانوشت۳۲۸
8.براى آگاهى از دومى[سنن]، نك: بالا، بند۴۸
9.نك: پايين، بندهاى۱۰۹ به بعد.
