(1)
التشبیه فى رسائل الإمام علىعلیه السلام
سید جلالالدین هاشمی
كارشناسی ارشد زبان و ادبیات عرب
دانشگاه آزاد اسلامی قم
استاد راهنما: دكتر محمّد جنّتیفر
استاد مشاور: دكتر ابوالحسین امین مقدسی
1379
132ص، عربی
این پایاننامه به بررسی صنعت «تشبیه» در نامههای مولای متّقیان امیرمؤمنان علىعلیه السلام در كتاب شریف نهجالبلاغة پرداخته است؛ كتابى كه عظمت و شرافتش بر اهل فضل و دانش و ارباب معرفت، پوشیده نیست و دانشمندان، از آن به «قرآن ثانى» و «اَخِ القرآن» یاد كردهاند و پس از كلام پیامبرصلى الله علیه وآله ، آن را كلامى دونِ كلام خالق و فوقِ كلام مخلوق برشمردهاند و حاوى خطبهها، نامهها و كلمات قصار و شیواى امام الخطبا حضرت علىعلیه السلام است كه توسّط شریف رضى(ره) گردآورى شده است.
نظر اندیشمندان درباره این كتاب این است كه به لحاظ درجه اعتبار و وثاقتى كه از آن برخوردار است، بهترین راه رسیدن شخص ادیب یا متفكّر و محقّق در نوشتهها و خطبهها و تحقیقاتش به مطلوب اعلاست؛ زیرا این سخنان بر زبان مبارك شیرمردى جارى شده كه ذرّه ذرّه این سخنان را تجربه نموده و بر اساس طبع بشر و در نظر گرفتن اعصار و مكانها بیان كرده است؛ چه در جایى كه دَم از یارى حق مىزند، چه مواردى كه انسان را تشویق به تأمّل و تفكّر در حیات دنیوى و تأدیب نفس و دورى از دنائتها و چشمپوشى و بر حذر داشتن از عیبجویى از دیگران مىكند، و چه مواردى كه مژده رسیدن انسان كامل را به خلیفةاللهى به گوش جانها مىرساند، و دل شوریده انسان را از سستى و كسالت برحذر داشته، پنجره امید و عشق به زندگانى براى رسیدن به درجات عالى را مىگشاید؛ كتابى كه با كلمات دُرَربارش و ذخائر گهرنشانش، گرچه مكرراً به زیور طبع آراسته شده، ولى همیشه براى طالبانش تازگى دارد.
شیوه كار در این پایاننامه بدین ترتیب است كه نگارنده، آن را به دو بخش تقسیم نموده و بخش نخستین را به سه فصل، قسمت كرده است.
نگارنده، فصل اوّل را به نهجالبلاغة اختصاص داده است. مطالبى درباره نهجالبلاغة و گردآورنده آن، سبب گردآورى و وجه نامگذارىاش و محتویات آن از زبان گردآورنده، سخن برخى از شرحدهندگان آن، و آرا و نظریات بعضى از بزرگان درباره عظمت و ابعاد هنرى این كتاب ارجمند و همچنین مصادر آن، از جمله مباحثى است كه نگارنده در این فصل مطرح مىكند.
در فصل دوم، در نگاهى گذرا به سیر و تحوّل «نامه» تا زمان امام علىعلیه السلام ، به نكاتى از قبیل: تعریف نامه، تاریخ و تحوّل آن، نامههاى عصر جاهلى و اسلامى، و گزیدهاى از ویژگىهاى نامههاى امام علىعلیه السلام پرداخته شده است.
در فصل سوم، مباحث مهم و معروف صفت تشبیه و تعریف تشبیه (اركان، اقسام، اغراض و زیبایىهاى آن)، به طور خلاصه یادآورى شده است.
نگارنده در بخش دوم، كه موضوع اصلى این پایاننامه است، سعى نموده در حدّ امكان و برحسب توان، به بررسى تشبیه و تبیین جنبههاى زیباشناختى آن در نامههاى امامعلیه السلام بپردازد. وى ضمن شرح عبارات زیبایى كه در آنها تشبیه به كار رفته، این تشبیهات را تحلیل و توضیح داده است و در این امر، به اقوال بعضى از شارحان نهجالبلاغة مانند: ابن ابى الحدید، ابن میثم و منهاج البراعة مراجعه نموده است. در تمام این مراحل، سعى نگارنده، پرهیز از اطناب ممل و ایجاز مخل بوده است.
