راه برطرف شدن نیازهای مبلغ دینی

در اين زمينه ، راه هايى مطرح شده است كه در زير به برخى اشاره مى شود .

۱ . كسب در كنار تبليغ

جمعى از روشنفكرنماها، از حدود نيم قرن پيش مى پنداشتند كه روحانى بودن، اساسا شغل نيست و مبلّغان ، بايد ضمن شغل هاى ديگر، به ترويج ارزش هاى دينى و هدايت مردم بپردازند . آنان مى گفتند : اگر روحانيان در كنار تبليغ ، به كسب و كار نيز بپردازند و نيازى به مردم نداشته باشند ، مى توانند اسلام را آن گونه كه هست ، به مردم ارائه كنند و تحت تأثير خواست كسانى كه نيازهاى اقتصادى آنان را تأمين مى كنند ، قرار نگيرند.

هر چند نياز مستقيم روحانيان به مردم ، آثار زيانبارى دارد (كه توضيح آن گذشت) ؛ امّا اين راه حل هم صحيح نيست و به فرموده امام خمينى رحمه الله ، اين فكر، بيشتر از ناحيه كسانى مطرح شده است كه با اساس روحانيت و اسلام ، مخالف اند . روحانى بودن ، كارى است مثل كارهاى ديگر و در شرايط كنونى ، ممكن نيست كسى در رشته هاى مختلف علوم اسلامى تخصّص داشته باشد و در ضمن ، كار ديگرى هم براى تأمين نيازهاى زندگى داشته باشد.

۲ . تأمين نيازهاى اقتصادى مبلّغ توسط حكومت

در شرايطى كه نظام اسلامى موفّق به اجراى احكام نورانى اسلام به طور كامل شده باشد و بيت المال مسلمانان ، به طور متمركز در اختيار دولت اسلامى باشد و از سوى ديگر ، نيازى به نظارت حوزه هاى علميه و پيشوايان دينى بر دستگاه هاى اجرايى و تقنينى و قضايى نباشد ، شايد بهترين راه تأمين نيازهاى اقتصادى روحانيان و از جمله مبلّغان ، دولت اسلامى باشد ؛ امّا چنين شرايطى شايد تنها در عصر حكومت امام مهدى(عج) تحقّق يابد .

در شرايط كنونى ، استقلال اقتصادى روحانيان ، ضرورى به نظر مى رسد و عدم استقلال روحانيان ، به معناى تبعيّت و دنباله روى از سياست هاى حكومت خواهد بود ، در صورتى كه روحانيان بايد راهنما و مرشد زمامداران باشند .

۳ . خودگردانى اقتصادى

سومين راه تأمين نيازهاى اقتصادى مبلّغان ، خودگردانى اقتصادى طبقه روحانى است ؛ بدين معنا كه مديران حوزه هاى علميه ، بودجه هاى ويژه تحصيل و تبليغ علوم دينى را به گونه اى سامان دهند كه بتوانند زندگى متوسط و شرافتمندانه اى را براى همه محصّلان ، محقّقان و مبلّغان فراهم سازند . ترديدى نيست كه با مديريت صحيح ، با وجود بودجه هايى كه در حال حاضر در اختيار روحانيان است (مانند : خمس ، زكات و هداياى مردمى و...) ، تأمين نيازهاى اقتصادى طبقه روحانى و نظام روحانيت ، به سادگى امكان پذير است.

۴ . تقويت بنيه معنوى

شايد برخى وقتى مى شنوند كه تقويت معنويت ، يكى از راه هاى تأمين نيازهاى اقتصادى است ، شگفت زده شوند؛ ولى عقل و نقل ، و روايت و درايت ، مؤيّد اين مدّعاست.

پيش از هرگونه توضيح در اين باره ، گفتنى است كه در مورد تأمين هزينه زندگى روحانيان ، وظيفه اى بر عهده مديران مراكز دينى و تبليغى است و وظيفه اى نيز برعهده آحاد كسانى است كه متصدّى ارشاد و هدايت مردم هستند . وظيفه مديران مجامع روحانى ـ چنان كه بدان اشاره شد ـ ، ساماندهى بودجه هايى است كه در اسلام براى اين امر، پيش بينى شده است ؛ امّا آنچه در اين جا درصدد بيان آنيم ، وظيفه شخص مبلّغ است ، كه نه تنها منافاتى با وظيفه مديران روحانيان ندارد ، بلكه مكمّل آن است.

تضمين اقتصادى خداوند متعال

در روايات متعددى تصريح شده است كه خداوند متعال ، علاوه بر اين كه ضامن روزى همه مردم و همه جنبدگان است ،[۱]ضمانت ويژه اى براى اهل علم و كسانى كه خود را وقف ارشاد و هدايت مردم كرده اند ، دارد.

رسول اكرم در اين باره مى فرمايد:

إنَّ اللّهَ تَعالى قَد تَكَفَّلَ لِطالِبِ العِلمِ بِرِزقِهِ خاصَّةً عَمّا ضَمِنَهُ لِغَيرِهِ .[۲]

خداوند متعال ، روزى اى را كه براى ديگران ضمانت كرده ، بخصوص براى دانشجو ، متكفّل شده است .[۳]

مَن تَفَقَّهَ فى دينِ اللّهِ ، كَفاهُ اللّهُ هَمَّهُ ، و رَزِقَهُ مِن حَيثُ لا يَحتَسِبُ .[۴]

هر كس در دين خداوند به ژرفكاوى بپردازد ، خداوند ، كار او را كفايت مى كند و از آن جا كه گمان نمى برد ، روزى اش مى رساند .

اين احاديث ، در حقيقت ، شرح آياتى است كه تصريح مى كند :

«وَ مَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا * وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَحْتَسِبُ ، وَ مَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ .»[۵]

و هر كس از خدا پروا كند ، [ خدا] براى او راه بيرون شدن قرار مى دهد ، و از جايى كه حسابش را نمى كند ، به او روزى مى رساند ؛ و هر كس بر خدا اعتماد كند ، او براى وى بس است .

بى ترديد ، يكى از مصاديق بارز تقوا و توكّل ، تفقّه و ژرفكاوى در دين براى خدا و خدمت به خلق است . كسى كه بنيه معنوى خود را تقويت كرده و با سرمايه تقوا و توكّل، به فراگيرى دانش و تحقيق و ارشاد مردم پرداخته است ، خداوند متعالْ ضمانت كرده كه زندگى او را «مِن حيث لا يحتسب» و از راهى كه خود مى داند ، تأمين كند . تجربه قطعى اهل علم نيز مؤيّد اين پيشگويى قرآن كريم و احاديث اسلامى است .