نقش برجسته امام جواد(ع) در جریان حدیثی شیعه

میریوسف موسوی‌ در مورد ارتباط امام جواد(ع) با شیعیان ایران اظهار کرد:
وقتی به روایان حدیث‌های ایشان مراجعه می‌کنیم می‌بینم، حدود سی درصد از احادیث ایشان به صورت روایات مکتوب بوده و در جواب سؤال اصحابی است که از جاهای دوری مثل ایران نوشته و به حضرت ارسال شده بود.
حجت‌الاسلام والمسلمین میریوسف موسوی‌ دانش‌آموخته جامعة‌المصطفی(ص) العالمیه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در خصوص جایگاه امام محمدتقی(ع) در تاریخ ائمه(ع)، گفت: علت عدم گستردگی احادیث ایشان را باید در مدت امامت و محدودیت ارتباط حضرت با مردم که توسط مامون اعمال می‌شد، دانست. ما ۲۰۰ الی ۲۵۰ حدیث در منابع حدیثی شیعه از ایشان داریم که با توجه به احادیثی که از امامان دیگر مانند امام صادق(ع) وامام باقر(ع) باقی مانده‌، کم است.
دو نقش برجسته امام جواد(ع) در جریان حدیثی شیعه
وی افزود: ایشان دو نقش برجسته در جریان حدیثی شیعه داشتند؛ اول اینکه ایشان فرهنگ مراجعه به عالمان و خبرگان دین را گسترش دادند. چون ارتباط ایشان با مردم کم بود، مردم را به خبرگانی که در زمان امام صادق(ع) و باقر(ع) رشد کرده بودند، راهنمایی می‌کردند و با اینکه داماد مامون بودند در خفقان قرار داشته و ارتباطات ایشان کنترل می‌شد.
موسوی با بیان اینکه جامع‌نگاری حدیثی شیعه در زمان امام جواد(ع) به اوج خود می‌رسد، گفت: ما کتاب‌هایی به نام اصول در میان شیعیان داریم که از زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) توسط اصحاب ائمه نوشته شده بودند و در زمان امام رضا(ع) به صورت جامع‌نگاری توسط اصحاب ایشان ادامه یافت و در زمان امام جواد(ع) این جامع‌نگری‌ها به اوج خود رسید. در آینده این جامع‌نگاری‌ها، جوامع حدیثی اولیه شیعه را شکل داد.
وی افزود: امام جواد ۱۱۰ صحابه داشت که از این تعداد ۲۶ صحابه ۷۸ اصل نوشتند؛ از مهم‌ترین جوامع فقهی که در دوران ائمه وجود دارد، کتاب‌های سی‌گانه حسین بن سعید اهوازی از صحابه امام جواد(ع) است که در باب‌های فقه نوشته است و دیگران نیز به تقلید او این کار را انجام داده‌اند.
این پژوهشگر تاریخ ائمه اطهار(ع) ادامه داد: کتاب محاسن از احمد‌بن محمد خالد برقی که در زمان امام نوشته شده هم دایرة‌المعارفی از علوم مختلف بوده که ۱۰۰ کتاب مختلف را شامل می‌شود که امروزه تنها ۱۱ کتاب آن باقی مانده است. بنابراین رجوع به علما و نیز جامع‌نگاری دو تأثیر مهم امام جواد(ع) بر جریان حدیثی شیعه است.

امام جواد(ع) و شیعیان ایرانی
موسوی در پاسخ به این پرسش که تأثیر شهادت امام رضا(ع) بر جهان شیعه و رابطه حضرت با این بخش از شیعیان چگونه بود؟ گفت: با مسافرت اجباری امام رضا(ع) به ایران روال جدیدی در تاریخ شیعه آغاز شد و این مسئله  بر شیعیان ایران تأثیر گذاشت و می‌توان گفت نقش عمده‌ای در گسترش تشیع در ایران داشت.
وی ادامه داد: در مورد ارتباط امام جواد(ع) با شیعیان ایران، وقتی به روایان حدیث‌های ایشان مراجعه می‌کنیم می‌بینم، حدود سی درصد از احادیث ایشان به صورت روایات مکتوب بوده و  در جواب سؤال اصحابی است که از جاهای دوری مثل ایران نوشته و به حضرت ارسال شده بود.
این پژوهشگر دینی ادامه داد:
از بین این افراد که با حضرت مکاتبه می‌کردند، علی‌بن مهزیار اهوازی یا برادرش ابراهیم مهزیار اهوازی، بیشترین مکاتبه را با حضرت داشته و بیشترین و مهم‌ترین اصحاب ایشان ایرانی بودند. ابن سکیت و خاندان احمد بن اسحاق اشعری قمی نیز احادیث مکتوبی از حضرت نقل کرده‌اند. از سوی دیگر حضرت عبدالعظیم حسنی که با عنوان سیدالکریم اکنون در شهر ری هستند یا حسین‌بن سعید هماد اهوازی که نقش خیلی عمده‌ای در جامع‌نگاری داشت نیز از این دست هستند. همچنین درنیشابور اسحاق بن اسماعیل نیشابوری، حسین عبداله نیشابوری و یا داود بن قاسم یا زکری بن آدم که در قم ساکن بودند نیز از اصحاب حضرت  و از بزرگان شیعه و جز کسانی بودند که در ایران زندگی می‌کردند و به صورت حضوری یا کتبی بال امام ارتباط داشتند. دوره جدید شیعیان ایرانی با سفر امام رضا(ع) به ایران  شروع شده و در قرن‌های بعدی باعث می‌‎شود که ایرانیان سردمدار حرکت علمی در جهان اسلامی شوند.
مضامین عمده احادیث امام جواد(ع) اعتقادی بوده است
موسوی با بیان اینکه رویکرد غالب احادیث حضرت اعتقادی بوده است، گفت: ایشان در این زمینه به تصحیح اعتقادات شیعه در خصوص علم امام می‌پردازند. حضرت کمی بیش از هفت سال سن داشتند که امام شدند. مردم عادت کرده بودند که ائمه بلوغ سنی داشته و عاقل هستند اما با امامت ایشان در آن سن در بین شیعیان اختلافی به وجود می‌آید که سریعا با حمایت بزرگان شیعه و جوابگویی حضرت به سؤالات شیعیان  بین می‌رود.
وی ادامه داد: ابهام شیعیان در مواجه با امام جواد(ع) در آن سن با جوابگویی آن حضرت در مناظراتی که توسط مامون ایجاد می‌شد، برطرف گردید. این مسئله زمینه‌ساز غیبت و ظهور حضرت امام زمان(عج) و نیز تثبیت‌کننده اعتقاد به علم لدنی امام در اعتقادات شیعی بود.
این پژوهشگر تاریخ ائمه اطهار(ع) تصریح کرد:
تا آن موقع مردم فکر می‌کردند علم امام اکتسابی است و از دیگران استفاده می‌کند اما از زمان امام جواد(ع) به بعد که با سن کم به این مقام می‌رسند، علم لدنی و جایگاه الهی و من عند اللهی امامت به تثبیت می‌رسد.
وی افزود: فرض کنید وقتی شیعیان در مواجهه با ظهور امام در آن سن و بحران فکری که ایجاد شده بود، شاهد عدم جوابگویی امام می‌شدند ـ هر چند این فرض از لحاظ اعتقادی محال است ـ در آن صورت شیعه دچار بحران اساسی می‌شد.
موسوی در پایان گفت: پس از شهادت امام رضا(ع) مامون خواست تا ایجاد مناظره‌ای میان امام جواد(ه) و یحیی‌بن اکثم، امامت را باطل کند. یحیی‌بن اکثم سؤالی در خصوص حج از امام  پرسید و حضرت این سؤال را به چند سؤال فقهی ریز و جزئی تقسیم کرد و در اینجا اکثم دیگر چیزی نتوانست بگوید و نقشه مأمون شکست خورد. در حقیقت اگر حضرت نمی‌توانست جوابگوی سؤالات باشد، کل بحث امامت در بین شیعه به مشکل بر می‌خورد ولی با جوابگویی ایشان این جایگاه بیشتر تثبیت شده و علم لدنی امام بر همگان آشکار شد.